IMG10

fiiktowa została jednak zażegnana, a więzy starej przyjaźni okazały się silniejsze od chwilowego gniewu i rozgoryczenia. „Węgrzy jednak zapisali to sobie w sercu głębiej i trwalej. Z tego powodu [Bolesław] ściągnął na siebie wielką nienawiść Węgrów i dlatego prędzej -jak mówią - ostatni dzień go uprzedził” - napisał Gall w ostatnich słowach poświęconych Szczodremu.

W świetle tej relacji nie ma podstaw do snucia różnych domysłów na temat rzekomego zamachu na życie wygnańca przez jego polskich przeciwników, a w szczególności udziału w nim Władysława Hermana. Przekaz Anonima, aczkolwiek nie całkowicie jednoznaczny i powołujący się na opinie innych, pozwala przecież przyjąć, że przyczyną niespodziewanego zgonu młodego, bo liczącego zaledwie 37 lat, Bolesława był zamach, zorganizowany przez nie znanych nam węgierskich przeciwników polskiego króla. Czy wywodzili się oni z dworu Władysława, czy też spośród zwolenników Salomona, któremu Szczodry skutecznie zagrodził drogę do tronu węgierskiego, trudno wyrokowali

Śmierć Bolesława nastąpiła - według niedawnych ustaleń Zofii Kozłowskiej-Budkowej - w nocy z 2 na 3 kwietnia. Natomiast data roczna jest bardziej dyskusyjna. Rocznik kapituły krakowskiej podaje zgon króla pod rokiem 1081, ale jego daty są często przesunięte o jeden rok, ponadto można podejrzewać, że trzynastowieczny jego pisarz, żyjący w atmosferze kultu niedawno kanonizowanego Stanisława, mógł tendencyjnie przyspieszyć ten fakt w czasie, aby pokazać, że „zabójca” świętego rychło doczekał się kary bożej. .Pochodzący z pierwszej połowy XII wieku i zachowany w oryginale Rocznik świętokrzyski dawny zgon Bolesława zanotował pod rokiem 1082 i jego informacja ma dzisiaj licznych zwolenników w nauce. Dodać trzeba, że obie daty nie stoją w sprzeczności z cytowanym wyżej zdaniem Galla. Mniejsze natomiast uzasadnienie mają występujące niekiedy w opracowaniach daty 1079 i 1080. Bez względu na to, czy przyjmiemy rok 1081 czy 1082 jako datę śmierci, nie ma podstaw przyjmować późną tradycję wiążącą ostatnie lata życia Bolesława z klasztorami w Osjaku czy w Wilten, gdzie miał rzekomo wieść żywot pokutnika aż do ostatnich swoich dni. f Niezwykle interesujące są wydobyte przez Zofię Kozłowską--Budkową dowody źródłowe w postaci zapisek nekrologicznych (aniwersarzy) zarówno polskich (nekrolog kapituły krakowskiej

oraz kalendarz opactwa benedyktyńskiego św. Jana w Ostrowie), jak i zagranicznych (np. nekrolog słynnego opactwa benedyktyńskie-/ go św. Emerama w Ratyzbonie), odnoszących się do Bolesława II.

^--wskazują one, że i w kapitule krakowskiej, i w wymienionych

ośrodkach benedyktyńskich (a zapewne także w Osjaku). które miały szczególne powody do wdzięczności wobec polskiego króla za zakładanie na ziemiach polskich i szczodre uposażenia nowych klasztorów tej reguły, modionojsię za duszę wypędzonego władcy. Nie może ulegać wątpliwości, że nie uważariiTgo fam ża „zabój-ySĘ”¹ biskupa Stanisława, a przeciwnie — widziano w nim człowieka wielce zasłużonego dla Kościoła polskiego. Szczególny, wymowny w tym względzie jest fakt odprawiania modłów za duszę Bolesława w katedrze krakowskiej, na miejscu jego rzekomej zbrodni! Śmierć wygnanego króla, zamykająca nieodwołalnie drogi jego ewentualnego powrotu do ojczyzny, kończy trzeci i ostatni akt dramatuT/

Całkowite ciemności spowijają pierwsze lata po upadku Bolesława. W bliżej nie znanym momencie rządy objął Władysław Herman, jako jedyny członek dynastii przebywający w kraju. Na siedzibę władzy i dworu książęcego obrał sobie Płock, w którym i do tego czasu stale przebywał. Przeniesienie centrum zarządu państwem na Mazowsze może tłumaczyć się zagrożeniem ziemi krakowskiej przez Czechów, którzy od jej opanowania zostali zapewne powstrzymani przez króla węgierskiego. Pretensje czeskie znalazły swój wyraz w koronowaniu się Wratysława II czeskiego w 1085 r. za zgodą Henryka IV na króla Czech i Polski. Fakt ten nie pociągnął za sobą zgubnych dla państwa polskiego skutków, między innymi terytorialnych, w czym częściowo można widzieć polityczną rolę małżeństwa Hermana z księżniczką czeską Judytą, a częściowo wpływ dworu węgierskiego, który czuwał nad polskimi sprawami. U boku króla węgierskiego wciąż bowiem przebywał jedyny syn Bolesława II — Mieszko, niewątpliwy kandydat do tronu polskiego. Na dworze słabowitego Władysława Hermana faktyczne rządy przejął wojewoda Sieciech, który całkowicie podporządkował sobie księcia; on też decydował o sprawach polityki zagranicznej państwa.

( Następstwa zegnania Bolesława II najbardziej dotkliwie dały się odczuć w międzynarodowej sytuacji państwa polskiego. Jedynie z Rusią Kijowską utrzymane zostały zapewne dobre stosunki, na