p1080123

i » STOPIEŃ DOJRZAŁOŚCI UCZNIÓW SZKOŁY SPEC JALNEJ DO OPANOWANIA POJĘCIA UCZBY NATURALNEJ

w nif—* nauczania malanatikj głównym ngsdmmrm jest pojęcie S^Ajjiyilllig iBlcrcwrtajol więc poznanie stopnia dojrzałości intelektualne i ucrnia do zro/umieni-i lego pojęcia, rozpoznanie strefy możliwości i u refy ■•■ibliższych możliwości w zakresie operowania liczbą naturalną oraz wykony* 'v.inia podstawowych działań arytmetycznych. Pewnym wyjaśnieniem zagadnienia mogą być wyniki badań, które polegałyby na zaprezentowaniu uczniom z.nlań arytmetycznych sprawdzających wyżej wymienione umiejętności. Przeprowadzono je na uczniach klat I-VII kilku szkół specjalnych w Krakowie • Nowym Sączu. Takimi samymi badaniami objęto uczniów klaty I szkoły powszechnej na początku (lp) i na końcu (1k) roku szkolnego oraz uczniów klasy II szkoły powszechnej. Przeprowadziła je w latach 1981-1913 llelena Siwek. Snu składała »ę z kilkunastu zadań arytmetycznych. Przytoczone zostaną dwa ■-•.lania badające rozumienie liczby pierwszej i drugiej dziesiątki.

Zadane /

Wybierz 7 klocków czerwonych, lic ich masz? Ułóż tyłc samo niebieskich co czerwonych.

Zadanie 2

Pokazujemy dziecku planszę z. rysunkami różngdługości pasków od lido 20 icdnosiek. Na każdym pasku pierwsze dziesięć jednostek (prostokątów) jest pomalowanych na czerwono, reszta na zielono. Zasłaniamy prostokąty czerwone i pytamy: Wiesz, ile jest prostokątów czerwonych, gdzie jest ich 13.17.19?

Zadania te wskazują na charakter badań, w których autorkę zajmowały możliwości intelektualne ucznia, a nie sprawność rachunkowa. Szerzej badania ie zostały przedstawione w interesującej książce Naśladowanie »zorza i do-'trzef-aniepra*id!o*ośei w protlyeh >y tuacjofh mainr.aiycznyeh iparamounutiy-. .-firekprzez dzieńupoilediont w uopniu lekkim (Wydawnictwo Naukowe WSP. Kraków 1985). w której jako zagadnienia badawcze związane z pojęciem liczby wymienia się:

a) wiązanie liczenia z ilością.

h) wiązanie liczenia z wzajemnie jednoznacznym przyporządkowaniem elementów- dwóch zbiorów.

c)    wskazywanie i nazywanie liczb drugiej dziesiątki.

d)    stosunek wielkości, wielkości proporcjonalne.

Analiza wyników badań pozwoliła zauważyć, że rozwój pojęcia liczby naturalnej u dzieci w szkołę specjalnej ma charakter ciągły, ale bardzo powolny w przeciwieństwie do rozwoju tego pojęcia u dzieci normalnych, u których jeden rok nauki daje właściwie swobodę w posługiwaniu się pojęciem liczby w zakresie do dwudziestu (czego dowodem były wyniki badań w kl Ip i Ik).

Szczegółowe w nioski są następujące:

1.    Związek liczby z wzajemnie jednoznacznym przyporządkowaniem elementów dwóch zbiorów jest bardziej ugruntowany niż związek ilości z przeliczaniem, chociaż pozornie wydawałoby się. że jest inaczej. U dzieci zauważa się tendencję do kolejnego wymieniania liczb naturalnych, ale jest to w dużym stopniu automatyczne, nic związane z racjonalną oceną ilości, a więc uświadomieniem sobie liczby elementów danego zbioru. Odnosząc się do dalszych klas szkoły specjalnej, zauważamy, że związek liczenia z uświadomieniem sobie ilości (synteza ordynalncgo i kardynalnego aspektu pojęcia liczby) umacnia się. ale nie utrwala dostatecznie u wszystkich dzieci.

Porównując te wyniki z wynikami osiąganymi w szkole powszechnej można stwierdzić, że również dzieci w normie intelektualnej na początku klasy I mc ujmują jeszcze tej syntezy, ale po roku nauki następuje w tym zakresie wielki postęp i uczniowie ci uzyskują efekty, których nie osiągnie nawet 1,3 d/icci w klasach V-VII szkoły specjalnej. Ponieważ ujęcie tego związku jest istotne dla rozumienia pojęcia liczby naturalnej, można wnosić, że większość dzieci klas 11II szkoły specjalnej nic dojrzała intelektualnie do pełnego zrozumienia pojęcia liczby naturalnej. Potwierdza to wniosek o konieczności wcześniejszego i szerszego kształtowania tych czynności intelektualnych, które są w tym wypadku podstawą rozumowania.

2.    Wiązanie liczenia z wzajemnie jednoznacznym przyporządkowaniem elementów dwóch zbiorów leży w strefie możliwości przeciętnego dziecka klasy II szkoły specjalnej (a w strefie najbliższych możliwości - dziecka klasy I tejże szkoły), natomiast w miarę swobodne operowanie liczbami pierwszej dziesiątki jest możliwe dopiero dla ucznia klasy IV (w strefie najbliższego rozwoju ucznia klasy III. zaś w pobliżu tej strefy u ucznia klasy II). W wypadku zaś ucznia w normie intelektualnej operowanie liczbami pierwszej dziesiątki jest całkowicie możliwe w klasie 1.

3.    Wskazywanie i nazywa««V liczb drugiej dziesiątki jest w pobliżu najbliższej strefy możliwości przeciętnego ucznia klasy II szkoły specjalnej, w strefie najbliższych możliwości ucznia klasy III. natomiast w strefie możliwości - dopiero u ucznia klasy IV szkoły specjalnej. Poznanie liczb drugiej dziesiątki jest bardzo mocno osadzone w otaczającej rzeczywistości, gdyż czynności dzieci upośledzonych w stopniu lekkim są oparte na konkretach. Dziecko dostrzega z trudem (lub w ogóle nie dostrzega) analogii między liczbami pierwszej i drugiej dziesiątki; kolejny etap konstrukcji intuicyjnej arytmetyki liczb naturalnych jest w związku z tym w dużym stopniu odizolowany od poprzedniego etapu. Oczywiście, poza strefą najbliższych możliwości dziecka z klasy II szkoły specjalnej jest analiza rachunków, w których przekształca się wyrażenia zgodnie z pewnymi (jeszcze nic uświadomionymi, intuicyjnymi) prawami działań (np. przy przekroczeniu progu dziesiątkowego).

Wskazywanie i nazywanie liczb drugiej dziesiątki leży w strefę możliwości dziecka klasy I szkoły powszechnej, które wykazuje już intuicję nieskończonego

243