P1120766 resize

Kramer) / kopalni Jfik" wysypuje na cmentarzysku w Maciejowicach, min. w datowanym obiekcie nr 82. współczesnym szybowi nr 28 kopalni, dato-wanenur przekonująco metoda radiowęglową (Uch 1988. s. 60-61: I997a. s 99-106: Dąbrowski. Mogidnicfca-Urtan 1994. s. 87-91 197). Generalnie krze-mcMntwo we wschodnim dorzeczu Wisły i w rejonie Gór Świętokrzyskich jest odmienne od znanego z terenów Wielkopolski- Należało ono tu do najhardziej rozwiniętych w okresie pól popielnicowych - kopalnia ../cle", co sygnalizowano od dawna (Dąbrowski 1961.$. 35; 19%: Węgrzynowicz 1969; Lech 1984. is. 198-1991. Pogląd ten znalazł potwierdzenie w opracowaniu materiałów krzemiennych grupy tarnobrzeskiej kultury łużyckiej, opublikowanym przez K Kruka (1994).

Krzemień w kulturze symbolicznej epoki brązu i później

Podejmując próbę wykazania wysokiego prawdopodobieństwa obecności przedmiotów krzemiennych również w kultura symbolicznej i rytuale ludów pól popielnicowych, ograniczę się przede wszystkim do wniosków wynikających z zastosowania metody porównawczej i analogii. Taka droga dowodzenia może budzić poważne wątpliwości, z racji wyrywkowego, z konieczności, sięgania do zakorzenionych metafor, wywodzących się z odległych czasowo, a niekiedy i przestrzennie struktur wyobrażeniowych (por. Kowalski 1997). Wydaje się jednak, te przedstawione niżej hipotezy i uwagi są w wystarczającym stopniu uprawnione, gdy z jednej strony celem jest tylko wykazanie dużego prawdopodobieństwa obecności krzemienia (skał krzemionkowych) w kulturze symbolicznej ludów pól popielnicowych oraz ich przypuszczalnego znaczenia, z drogiej natomiast, gdy dysponujemy jakąś możliwością weryfikacji archeologicznej - zarówno na podstawie już publikowanych wyników badań cmentarzysk, jak też w toku przyszłych wykopalisk, być może ukierunkowanych między innymi na ten cel. W każdym razie takie próby odtwarzania dawnych struktur wyobrażeniowych poprzez odwoływanie się do przypuszczalnych związków zachodzących między obszarami oddalonymi od siebie w czasie i* przestrzeni, pozostają, w niektórych przypadkach, jedyną możliwością. Przy zachowaniu koniecznej ostrożności i krytycyzmu nic należy ich lekceważyć (por. Lćvi-Slmm 1970. s. 361: Kowalski 1994). Warto lu przypomnieć. że B. Gcdiga (1968. s. 92; por. też 1979. s. 323-325; Szafrański 1987. s. 153; Tomaszewski 1997. s. 234-235) już dawno wyrażał opinię, iż:

„W okresie kultury łużyckiej liczyć się można z utrzymywaniem starszych tradycji, może sięgających neolitu, a także z oddziaływaniem współczesnych europejskich centrów kulturowych".

W publikacji dat radiowęglowych t Maciejowic, woj. Siedlce powstały pewne błędy, wywołujące wątpliwości co do prawidłowego odnoszenia publikowanych dat do właściwych ubickiów. Za pomoc w ich rozwiązaniu bwd/o dziękuję dr Małgorzacie Mogiclnłckicj-Urban.

W tekstach klinowych z. obsiani Mezopotamii, z epoki brązu i /. epoki żelazu. zuwurtc są informacje o wykorzystywaniu ostrzy krzemiennych w społeczeństwach starożytnych do różnego rodzaju zabiegów medycznych, które można łączyć z mugią. m.in. przy odprowadzaniu krwi. w symbolicznych samookaleczeniach na znak żułoby lub rozpaczy (Stępniowski 1997. s. 19). Biblia informuje, że w tym samym czusie nu terenie Palestyny Żydzi wykorzystywali noże krzemienne do /ubiegów obrzezania (Lech 1997a. s. 111-112). Jest to jeden z prastarych zabiegów inicjacyjnych, w których ostrza kamienne stosowano pierwotnie na całym święcie, a jeszcze do niedawna wśród Australijczyków, co przypomninu Eliode (1997. s. 22). Obrzezanie według Gliodcgo związne jest z mistyczną śmiercią i krwią. Z V w. p.n.e. mamy przekaz Herodom informujący, /c Egipcjanie używają ..ostrych, kamiennych noży etiopskich" w rytualnych zabiegach mumifikacji zwłok. Według j. Lechu były to zapewne noże z etiopskiego obsydianu, ale noże z miejscowych skul krzemionkowych wytwarzano także w Egipcie, co ukazują malowidła z grobowców dostojników XII dynastii w Ben i Hasan (Ryc. 8). datowanej na około 2000-1800 lat p.n.e. (Szafrański 1997).

0    głębokiej i powszechnej wierze dawnych uczonych w kamienie piorunowe — ce rannie informują nas różni pisarze od starożytności po wiek XVIII (Dybowski 1904. s. 16-17; Abramowicz 1979. s. 128-139). Wiara ta przetrwała w kulturze ludowej wielu regionów Europy do naszych czasów (Moszyński 1967. s. 487-489; Valdc-Nowak 1995. s. 14-18). Przypuszczam, że nie jestem jedyną osobą, która zetknęła się z nią w młodości (por. Lech 1992, s. 268-269). Kamienic piorunowe - ta nazwa objaśniała nic tylko głębokie przekonanie o pochodzeniu tak określanych okazów, ale także charakteryzowała ich moc...Obejmowała ona belemnity i różnego rodzaju krzemienne wytwory prehistoryczne. Składające się z krzemionki zawierały w sobie magiczny ogień ujawniający się przy krzesaniu. Takie znaczenie krzemieni w okresie pól popielnicowych wynikało ze światopoglądotwórczcj sfery kultury symbolicznej wspólnot użytkujących badane przez archeologów cmentarzyska. Magia była wówczas istotną formą świadomości społecznej (Kmita 1982. s. 72-85).

Kamień występuje w różnych działaniach magicznych i kontekstach symbolicznych. bowiem.....uderzane o siebie kamienie wydają głos i iskry. Iskry to

przejaw ognia, a więc ogień życia zawiera się w kamieniu" (Wierciński 1997. s. 105 i 207-232). Według Ełiodcgo (1988. s. 104; 1993. s. 40-41) w wielu starych mitach kamienie to ..kości Matki-Zicmi". z których wywodzili się pierwsi ludzie, u: ..Kamień jest archetypowym obrazem wyrażającym jednocześnie absolutną rzeczywistość. Życie i świętość". Co więcej, krzemień, jak inne skały

1    rudy wywodził się /. „brzucha” Ziemi. M. Eliadc (1966. s. 127-155; por. Whittle 1995. s. 254-257) poświęcając dużo uwagi kultom solumym przypomina. iż „kult słońca” był zjawiskiem charakterystycznym dla Egiptu, gdzie bóg solamy wchłonął inne bóstwa, oruz dla Azji i starożytnej Europy. W wielu kulturach możemy obserwować paralel izm zachodzący między kultem solamy m.

303