P1120763 resize

_ncli wniosek. /c Hadnoić kultury łużyckiej pogrzebana na tym cmentarzysku poslugin^a się nar/ęU/ianu krzemiennymi. oraz że obecność krzemieni _w grobach wynika z ceremoniału pogrzebowego tej ludności. W pól wieku później w artykule na temat tyci* sanach zabytków M. Kobusicwic/ <1988. _v_    za bmizici prawdopodobne uznał przypuszczenie, że znalazły się

one na stanow isku /biegiem okoliczności. jako pozostałość starszego osad-mcc w ^ a do popielnic dostały sif w sposób mechaniczny.

Wydaje aię. iz archeolodzy czuja się często bezradni wobec problemu istnienia lub nieistnienia knemiemarstwa łużyckiego oraz częściowo odrębnej kwestii obccMKci krzemieni na cmentarzyskach oraz w grobach związanych Z Łnrgiem poi popielnicowych (np. Galęzowska 1992; Szukała 1995). Dala temu niedawno wyraz R ANannjwicz <1994. s. 63). stwierdzajcie:

\alc/> Tcdn-ak pr/y/n;ic. /e kwestia znajomości obróbki i zastmowa-wyrobów kuewucnwydi przez ludność kultury łużyckiej nie została

Z ga ii konaniem takim idzie niekiedy w parze zupełne pomijanie krzemie-ni zBąidowanyeh przy eksploracji archeologicznej pól popielnicowych, a nagminny m zjawiskiem pozostaje niedostateczna dokumentacja ich obecności — hrak dokładnej rejestracji kontekstu, w którym wystąpiły, brak rysunków, bnk klasyfikacji taksonomicznej. surowcowej i oceny <klasyflkacji) chrono-logiczno-kułiurowej tej kategorii zabytków.

W tej sytuacji. celem moim jest nie tyle rozwiązanie tytułowego problemu. ■Ic przedstaw icnie i rozważenie argumentów świadczących, żc postawione pytane jest uzasadnione i należy o nim pamiętać w toku badań zarówno cmentarzysk, jak ■ pojedynczych grobów . Wobec dużego zróżnicowania lokalnego wierzeń w kręgu ludów pól popielnicowych, kształtowanych przez raźne czynniki, wynikającego m.in. z różnych tradycji i kontaktów zewnętrznych. powinno to ułatwić rozpoznawanie treści historycznych zawartych vw gej kategorii źródeł występujących na badanych cmentarzyskach Europy środkowej (Gediga 1968. s. 92-93; 1979. s. 321 >. Przyjęcie takiego ograniczenia wynika tak /c z przekonania, iż w wyjaśnieniu zjawiska nic mniej ważne od prawidłowej klasyfikacji morfologicznej, surowcowej i chronolo-gic/ao-kułcurowej odkrywanych okazów krzemiennych są szczegółowe obserwacje kontekstu, w którym krzemienie występują. Tymczasem jednych i drugich mamy stanówczo za mało (por. CTahalska 1968; Rajcwski 1975: Lech 1997; Mogielnicka-Urban 1997; Piotrowska 1997; 1998). Artykuł ten zawiera rozwinięcie wątków, które zasygnalizowałam w opracowaniu materiałów krzemiennych z cmentarzyska popielnicowego w Gąsawie. Zwróciłam wówczas uwagę, iż występowanie krzemieni w grobach z tego-cmentarzyska to cod więcej niż zwykły przypadek niezależnie nawet od ich ewentualnej stiir*,/cj proweniencji kulturowej. Nie mogłam jednak wówczas wyjść poza najbardziej ogólnikowe stwierdzenia <Piotrowska 1997. s. 273). W tym miejscu podejmuję próbę uczynienia następnego kroku na tej drodze.

Kr/.emieniarstwo okresu pól popielnicowych

Budząca prze/ lala różne wątpliwości kwestia wykorzystywania krzemieni. przynajmniej przez niektóre wspólnoty związane z polami popielnicowymi od środkowej epoki brązu po wczesną epokę żelaza, jest obecnie faktem bezspornym (Moskwa 1976. s. 130 i przyp. 33; Kruk 1994; Dąbrowski 1996; Lech. Piotrowska red. 1997). Podobne do siebie kr/.emieniarstwo stwierdzono na cmentarzysku ciałopalnym kultury łużyckiej w Masanowie. woj. Kalisz (Ryc. 4). datowanym na III okres epoki brązu, i w młodszym Biskupinie (Bułccr 1997. s. 304-310; Ziąbka. Maryniuk - w druku; por. Henscl 1957. s. 180). Krzemicniarstwo z osady obronnej w Biskupinie można odnieść do przełomu epoki brązu i wczesnej epoki Żelazn (Ryc. 5-7). Zarówno dla Masa-nowa, jak i Biskupina charakterystycz.na jest prosta technika pozwalająca na wykorzystywanie rdzeni odlupkowyclt o zmienionej orientacji, bez obróbki przygotowawczej, oraz tuszcznie (Ryc. 4c; 5a. e. g). Surowcem były zbierane w okolicy krzemienie narzutowe bałtyckie, złej jakości, co wpływało na poziom tego krzcmicniarstwa. Według B. Balcera otrzymywany pólsurowicc wykorzystywano bez dalszej obróbki lub tylko z różnego rodzaju miejscowymi retuszami (Ryc. 5b-d, f. h).Techniką łuszczniową wytwarzuno w Biskupinie narzędzia takie juk zgrzebłu i skrobuczc (Ryc. 5i. k; 6).

0    2 cm

Ryc. 3- Nagłowice, woj. Kielce Ona krzemienny i cmentarzyska. Wg R Rogozińskiej (1960. iyc. 16)

Abb. 3. Nagłowice. Woiw. Kielce. Eine Wueisioinpleilspiizc an dnem Oriibcifcld. Nndł R Rogozińska (1960. Abb. 16)

Zwraca uwagę pochodzący z osady obronnej w Biskupinie pólwytwór gro-cika krzemiennego (Ryc. 7k). Okazy grocików krzemiennych znane są też z Masanowa (Ryc. 4b. e?) i innych cmentarzysk kultury łużyckiej, np. ze wspomnianego już Grodziska Dolnego. woj. Rzeszów (Ryc. 1). i z Nagłowic, woj. Kielce (Ryc. 3) oraz z osady w Zawadzie, woj. Tarnobrzeg (Kozłowski. Sachse-Kozlowska 1997. ryc. 6f. g). Gro-cik z Nagłowic jest co prawda znaleziskiem luźnym, ale krzemienie na tym cmentarzysku stwierdzono również w grobach popielnicowych — nr I i 19 (Rogozińska 1960, s. 97 i 102). Cmentarzysko z Masanowa datowane jest na III okres epoki brązu, a cmentarzysko z Nagłowic nu V okres epoki brązu i wczesną epokę żelaza. Użytkowanie i wytwarzanie w epoce pól popielnicowych grocików krzemiennych nic powinno budzić już wątpliwości, zważywszy, iż nawet w Egci użytkowano je do młodszej fazy późnej epoki brązu jako broń bardzo skuteczną. W Egci grociki krzemienne zostały wyparte dopiero wraz z pojawieniem się metalowych zbroi i luku refleksyjnego (Kruk 1994. v 51-54; Borkowski. Kowalewski 1997; Gedl 1997; Taracha 1997).

W regionach zasobnych w surowiec krzemicniarstwo okresu pól popielnicowych było znacznie bardziej rozwinięte niż w rejonach ubogich w krzemień. kuS-

297