P1130610 resize

Część I

JAN MACHNIK

WCZESNY OKRES EPOKI BRĄZU

A. GENEZA I ROZWÓJ CYWILIZACJI WCZESNOBRĄZOWEJ W EUROPIE ŚRODKOWEJ

1. STOSUNKI KULTUROWE NA PRZEŁOMIE ENEOLITU I EPOKI BRĄZU NA POŁUDNIE OD DUNAJU

U schyłku eneolitu, kiedy na północ i zachód od Karpat rozwijają się różne lokalne grupy kultury ceramiki sznurowej — krakowsko-sandomierska, lubaczowska i in. (J. Machnik 1966), a w dorzeczu środkowego i dolnego Dunaju przeżywa się jeszcze kultura badeńska czy raczej wyrosłe z jej środowiska młodsze kultury, jak bośacka (V. N6mejcovi-Pavukova 1974), kostolacka (A. Benac 1962, s. 146 in.), Co|ofeni (S. Morinz, P. Roman 1973, s. 276 n.), na południe od nich w międzyrzeczu Sawy, Drawy i Dunaju pojawia się dość niespodziewanie nowa kultura, nazwana vu£edolską (S. Dimitrijević 1956). Niewątpliwie stoi ona wyżej od współczesnych jej kultur, które rozwijały się na północ od Dunaju. Charakterystyczne dla niej obronne osiedla, jak choćby sam VućedoI (ryc. 1), swymi rozmiarami, wewnętrznym podziałem i zabudową przypominają grody świata egejsko--anatolijskiego (R. Schmidt 1945). Charakterystyczne jest zwłaszcza oddzielenie części osady (ryc. 2), którą prawdopodobnie zamieszkiwała starszyzna rodowa, od pozostałej, zajętej zapewne przez zwykłych członków rodu. Groby (ryc. 3) oraz warsztaty metalurgiczne, produkujące miedziane ozdoby i broń, ulokowane były w części pierwszej. Do kręgu anatolijsko-egejskiego nawiązuje też bogaty inwentarz ruchomy kultury vućedol-skiej (tabl. I, II), zwłaszcza plastyka figuralna antropo- i zoomorficzna (tabl. II: 7, 8), ułamki modeli czterokołowych wozów (tabl. II: 3) i ołtarzy glinianych (tabl. II: 5,6) oraz z motywów zdobniczych stylizowany podwójny toporek. Uderzająco bliskie analogie w zachodniej Anatolii (S. Lloyd, J. Mellaart 1955,1957; J. Mel-laart 1958) i na Cyprze (H. W. Catling 1966) mają też spośród form naczyń (tabl. I) dzbany, misy, kubki, naczynia omitomorficzne (ptakopodobne), piecykowate itd. Dlatego też niektórzy badacze uważają powstanie

Ryc. 1. YuCedol (pin. Jugosławia), rekonstrukcja kompleksu grodowego kultury vutedolsktej

Wg a. R. Schmidta

2 — Prahistoria rWm polskich ... t. III