82842 P1120755 resize

pochówków datowanych na V okres epoki brązu. W jego wyposażeniu zntąjdo-wały się celowo uszkodzone grzechotki, z których jedna została przyciśnięta kamieniami, a dniga nakrvta czerpakiem (Domańska. Lasak 1997. s. 151). Na stanowisku nr I - / IV i V okresu epoki brązu - w Sobótce, woj. wrocławskie, odkryto grób. oznaczony jako nr 10. należący do osobniku młodocianego. W jego wyposażeniu, obok szpili brązowej i słabo wypalonej, zachowanej fragmentarycznie grzechotki, natrafiono również na niewielki kawałek nieobrobionego kryształu górskiego. Zwraca uwagę fakt. że zarówno w naczyniu z prochami, jak i wokół niego nic natrafiono na kości czaszki pochowanego osobnika (Chudzicki 1959. >. -10-43). W Nowym Mieście, woj. poznańskie, na cmentarzysku datowanym na koniec IV i V okres epoki brązu, poza główną koncentracją grobów odkryto pochówek nr 53 o formie odbiegającej od pozostałych. By! to grób bezpopiclnicow y z półkolistą obstawą kamienną i przepalonymi szczątkami zmarłego, rozrzuconymi między intencjonalnie rozbitymi naczyniami przystawnymi. Pochówek ten. jako jedyny wśród 72 grobów, zawierał w swym inwentarzu grzechotkę rozbitą o kamienic obstawy (Perzyńska 1961. s. 115-117). Warto również wspomnieć o niezwykle interesująco wyposażonym pochówku odkrytym na cmentarzysku w Niechmirowie-Małej Wsi. W jamie grobu nr 22 - datowanego na okres halsztacki D - natrafiono na 5 łyżek glinianych (jedna cala. pozostałe we fragmentach), grzechotkę glinianą, szpilę brązową. 3 czerpaki oraz fragment naczynia inkrustowanego, zdobionego ornamentem pseudosznurowym (Kufel - Dzicrz go wska 1985. s. 91. lOl.tabL VIII)

Wielu cennych informacji dostarczają obserwacje dotyczące związku między lokalizacją grzechotek w grobach a ich stanem zachowania. Z przeprowadzonej pod tym kątem analizy wynika, że znaczną ich część odnaleziono wc fragmentach lub z wyraźnymi ubytkami, bez względu na miejsce odkrycia. Szczególnie widoczne jest znajdowanie ich z uchwytami odłumany-mi na różnej wysokości, głównie w miejscu otworu do zawieszania. Istotne znaczenie ma występowanie rozbitych i częściowo przemieszczonych fragmentów grzechotek w grobach określonych przez odkrywców jako dobrze zachowane, co wskazuje na ich intencjonalne rozbijanie w trakcie składania do grobu. Równocześnie na tych samych cmentarzyskach natrafiono na niezniszczone grzechotki w stropach jam grobowych, nakrywających je brukach kamiennych oraz między poszczególnymi pochówkami.

W literaturze przedmiotu wyodrębnia się wiele typów i podtypów grzechotek w zależności od kształtu nadanego im przez wytwórcę (por. Malinowski 1993. s. 5-18). Większość z nich datowana jest na epokę brązu (Ryc. I). Od przełomu \ okresu epoki brązu i okresu halsztackiego obserwujemy znaczne zubożenie form tych przedmiotów. W użyciu pozostają przede wszystkim grzechotki określane jako dwustożkowate albo groszkowate z mniej lub wyraźniej zaznaczonym uchwytem (Ryc. Ib-d. f-i). a także formy zoomorflcznc. głównie ukształtowane jako puste wewnątrz figurki ptaków (Ryc. la. e; 2a; Gcdiga 1958. s. 46). Są to przedmioty dość starannie wykonane, o wygładzanej, czy

Ryc. I. Grzechotki z grobów daiow.ut)ch na IV okres epoki brązu: a-g- Toponuca.woj. /.uność. Wg J. Głosika (195S): h. i - Marianki, woj. Włocławek. Wg J. Mickiewicza (1961) Abb. I. Klappcm aus den aut dic IV Bron/czcHpenodc dnlicrtcn Grabem a-g - Toponiica. Woiw, Zamość. Nach J. Głosik (1958): h. i - Marianki. Woiw Włocławek. Nach J. Mkikicwicz (1961)

267