symbol037

r

74

Mapa 7. Rozmieszczenie znalezisk wodnych z IV OEB 3.1.2.e V OEB

Ostatni okres epoki brązu przynosi kolejne zmiany w składzie i rozmieszczeniu Niżowych depozytów wodnych (mapa 8). Wzrasta także ich liczebność (21 stanowisk, w tym 9 zespołów) , co szczególnie zauważalne jest na terenie Pomorza (10 stanowisk, '§1 tym 2 zespoły).

W V OEB zespoły zabytków zawierały: groty liściowate, sierpy, siekierki z tulejką, noże, naszyjniki owalne, naramienniki| spiralne, bransolety nerkowate oraz zwojowe a także miecz z kol , cem do rękojeści i szpilę z tarczkowatę główkę (tab. 8). Na sta j nowiskach w Paruchowie (siekierki) oraz Trzebiatowie (grot, bransolety, złote spiralki), zabytki umieszczono w naczyniach ceramicznych. Trzy dalsze typy wyrobów odkryte zostały pojedyn-J czo: sztylet (Czermno), dłutko (Kurcewo) i wyjątkowy pod wzglr dem surowcowym, toporek rogowy (Ukiernica). Prócz siekierki tu I lejowatej, wydobytej w miejscowości Klucz z Regalicy, pozostał®! przedmioty pochodzę z bagien i torfów, a także z jeziora (Ostro I wo n. Gopłem).

75

Wspomniane zmiany w proporcjach zabytków dotyczę przede wszystkim kategorii narzędzi brązowych (sierp, siekierka, dłutko, nóż - por. Szafrański 1955, 101-127). Podobnie jak uczyniliśmy to dla III OEB, dokonamy weryfikacja przedmiotowej, w porównaniu ze skarbami zakopywanymi w ziemi na terenie Wielkopolski-

Z zestawienia W. Szafrańskiego wynika, iż spośród 16 tak ukrytych depozytów w V OEB, 55 % stanowiły zespoły z narzędziami (Szafrański 1955, 275-276) . Kategoria powyższa w odniesieniu do skarbów składanych w środowiskach wodnych Wielkopolski, wzrasta jednak do 86 % depozytów (6 spośród 7 znanych zespołów). Dwukrotnie niższa jest zawartość w nich ozdób (3 sp, śród 7 znanych zespołów) . Jest to tym bardziej interesujące, że ozdoby w skarbach zakopywanych występuję nawet nieznacznie częściej niż narzędzia (ibidem, 275-276).

Analogiczna sytuacja zachodzi u schyłku epoki brązu w kręgu nordyjskim (Jutlandia, Szlezwik-Holsztyn, Wyspy Duńskie).

E. Baudou, po zsumowaniu skarbów tego okresu, wyróżnił dwie podstawowe ich grupy: domniemane dary wotywne w wodach oraz depozyty zakopywane w ziemi, niekiedy pod głazami (Baudou 1960). Ogólna liczba zestawów z udziałem narzędzi jest znacznie wyższa w depozytach wodnych. Częstotliwość występowania ozdób wzrasta natomiast w skarbach zakopywanych. Zjawiska powyższe szczególnie dobitnie zaznacza się w V OEB, według chronologii 0. Monteliusa (Fogel 1988, 93). Dychotomia pomiędzy V OEB Monteliusa a zmodyfikowanym datowaniem tego okresu przez K. Jażdżewskiego i J. Kos-trzewskiego (Jażdżewski 1981, 291) wskazuje, iż populacje Niżu Północno-Niemieckiego i Danii mogły kultywować ów zwyczaj nieco wcześniej, aniżeli społeczności k. łużyckiej z Niżu Polskiego.

Porównanie rozrzutu stanowisk (mapa 8) z zasięgiem lokalach populacji łużyckich (Gedl 1989, 610, mapa 31) wykazuje ich związki z grupami zachodniopomorską (Karsko, Klucz, Zacharzyn, Kołobrzeg, Kurcewo, Malczkowo, Trzebiatów, Ukiernica), wschod-niopomorską (Rekownica, Frydrychowo) oraz peryferiami grupy za-chodniowielkopolskiej i częściowo kujawsko-chełmińskiej (pozostałe stanowiska). Zauważamy więc przesunięcie środka ciężkości znalezisk wodnych ku zachodowi i północy Niżu Polskiego, w po-^r°wnaniu z III i iv OEB (mapy 5-8).