79492 symbol058

116

W zakresie przestrzennym zauważamy stopniowy wzrost znalezisk wodnych na Pomorzu (mapy: 5-8). Dopiero w V OEB częstotliwość ich porównywalna jest z Wielkopolską (mapa 8) . Zestawy przedmiotów deponowanych nieznacznie zmieniają się pod względem regionalnym. Jedynie kategoria ozdób częściej występuje w Wiel-kopolsce niż na Pomorzu (wykr. 5).

Klasa tanatologiczna rozpoznana została zadowalająco. Posiadamy bowiem informacje źródłowe w kategoriach formalnych (typ środowiska) oraz funkcjonalnych (brzegi wód). Cmentarzyska zakładano najczęściej w pobliżu cieków wodnych (70 do 90 % lokalizacji - tab. 12) . Preferowano brzegi południowe, unikano zaś zachodnich (tab. 12) . Prawidłowość ta dotyczy wyłącznie lokacji nadrzecznych. Cmentarzyska nad wodami stojącymi sytuowane były z reguły na brzegach północnych (tab. 14).

Kod systemu symboliki wody k. łużyckiej w epoce brązu prezentuje tabela 21. Specyfikę poszczególnych okresów chronologicznych ukazano za pomocą dodatkowych odnośników (*).

Na podstawie uporządkowanych już wiadomości możemy stwierdzić jednoznaczną dominację aktywnych cech Żywiołu wody. Przejawia się ona we wszystkich klasach i typach symboliki. Poczynając od podłoża i form ornamentyki, poprzez charakter depozytów, włącznie ze sferą tanatologii, preferowane były dynamiczne odcienie sacrum akwatycznego (tab. 21).

Zawarty w grupie cech progresywnych kod symboliki wody jest spójny i wyrazisty. Świadczy to pośrednio o ściśle określonej wizji żywiołu akwatycznego w obrębie kompleksu łużyckiego epoki brązu. Nie można zatem sprowadzać wierzeń owego okresu wyłącznie do idei ciałopalenia (Kostrzewski, Jażdżewski, Chmielewski 1965, 144; Gąssowski 1985, 156-158; Szafrański 1986, 48).

Analiza materiałów dotyczących symboliki akwatycznej ukazuje wieloaspektowość kultury duchowej owego czasu. Nie jest ona zdeterminowana jedyną, wszechogarniającą ideą kultu solarnego. Systemy symboliczne funkcjonują "obok siebie", nigdy nie obejmując wszystkich sfer zachowań i poglądów. Co najwyżej jedne z nich stają się względem pozostałych dominującymi, lecz zawsze odnaleźć można ślady struktur zdominowanych. Istnieją bowiem elementy nieredukowalne, przeżytki, antagonistyczne wysepki, które P. Sorokin nazwał "zaspami" w kulturze (Durand 1986, 114).

Kod akwatyczny, dzięki systemowemu ujęciu problemu badawczego, powyższe tezy uprzystępnia. Pomiędzy III a V OEB, tak jak w innych momentach obranego zakresu dziejów, funkcjonował plan wyobrażeń, Weltbild, przejawiający się między innymi w mitach i religii (ibidem, 112) . Dynamizm akwatyczny oraz idea ciałopalenia zwłok stanowią jego elementy, aczkolwiek łączą się z odrębnymi Żywiołami: Wodą i Ogniem.

Tabela 21. System symboliki wody III-V OEB

Klasa	Typ	Cechy progresywne	Cechy regresywne
Kosmologiczna	Formalny	Na metalu: 1.    zygzak 2.    spirala	Na ceramice: 1.    spirala 2.    zygzak
	Funkc j onalny	ie ^1 Na ceramice "drzewko" nad zygzakiem	* ^1 Na ceramice "drzewko" pod zygzakiem
Ofiarna	Formalny	Metal	Ceramika
	Funkcjonalny	Broń, narzędzia	Ozdoby
Tanato- logiczna	Formalny	Rzeki	Jeziora
	Funkcjonalny	Brzeg: S	Brzeg: . W

1

- w III OEB - w V OEB

3.7. Ha C-D

W okresie halsztackim Niż Polski pozostaje nadal terenem rozwoju kultury łużyckiej. Docierają nań obecnie wpływy wschod-nioalpejskie, północnowłoskie oraz środkowonaddunajskie (Kos-trzewski, Jażdżewski, Chmielewski 1966, 193). Po zniszczeniach dokonanych podczas najazdu scytyjskiego straciła swe dotychczasowe znaczenie grupa śląska zaś zyskała je ekumena wschodnio-wielkopolska (Gedl 1989 a, 564).

Znacznym zmianom uległa także struktura symboliki akwaty-cznej. Pierwszym ich symptomem są wyobrażenia klasy kosmologicznej . Na wyrobach metalowych występowały wyłącznie motywy spiralne (szpile, brzytwy brązowe). Przy dekorowaniu ceramiki wykorzystywano natomiast ornamenty zygzakowate (Kostrzewski 1958, 175, 178; Cofta-Broniewska, Kośko 1982, 155).