symbol039

78

Mapa 8. Rozmieszczenie znalezisk wodnych z V OEB 3.1.3. Wczesna epoka żelaza (Ha C-D)

Według chronologii opracowanej przez J. Kostrzewskiego ł K. Jażdżewskiego, wczesna epoka żelaza (Ha C-D) obejmuje lata 700-400 p.n.e. Odcinek ten omówimy łącznie, ze względu na niejednolitość datowania poszczególnych stanowisk, ograniczoną niekiedy do "okresu halsztackiego".

Rytm przemian kulturowych w początkach epoki żelaza na Ni' żu Polskim, podlega wpływom płynącym z kręgu wschodnioalpejskie' go, italskiego a także protoceltyckich ugrupowań zachodniohal' sztackich (Bukowski 1972, 124). Znaleziska wodne tego okresu si jednakże bardzo jednorodne, a zarazem niesłychanie odmienne od' OEB.

Dysponujemy źródłami archeologicznymi z 28 stanowisk, ¹ tym 16 zespołów zabytków (tab. 9) . Na terenie Wielkopolski wy stąpiło ich 20 (w tym 11 zespołów) zaś na Pomorzu 8 (w tym zespołów) (mapa 9). Bardzo rzadkie są wśród nich narzędzia (Dłu-sko, Kodrąb, Przedmieście) oraz broń (Zdżary). We wszystkich zespołach wystąpiły natomiast ozdoby. Po raz pierwszy pojawia się także szersze zróżnicowanie surowcowe wyr >bów metalowych w wodach (cyna - Jaroszewo, Białogard, Miragniewie; żelazo - Przedmieście, Bydgoszcz; złoto - Mrowino). Ceramika pochodzi z dwóch stanowisk (Uniradze, Jaroszewo), przy czym są to naczynia pojedyncze, zaś w Jaroszewie mamy do czynienia z funkcją pojemnika dla cynowych naszyjników.

Środowiskami zalegania depozytów w przeważającej liczbie były torfy i bagna. Przedmioty odnalezione w rzekach znane są z Bydgoszczy, Bydgoszczy-Czerska Polskiego i Fordonu. Pewną tradycja jest także znalezisko z Gopła (nagolenniki i bransolety złączone drutem).

Rozrzut przestrzenny stanowisk, na tle obrazu kulturowego Niżu Polskiego we wczesnej epoce żelaza (Kostrzewski, Jażdżewski, Chmielewski 1966, 193, ryc. 62; Gedl 1989, mapa 34), wykazuje związki z grupami zachodniopomorską, wschodniowielkopolską i białowicką k. łużyckiej, a także kulturą wschodniopomorską (mapa 9) . Znaleziska napierśników koncentrują się. na obszarze ograniczonym miejscowościami Chodzież - Poznań - Wągrowiec, a więc w strefie przenikania oddziaływań wschodniopomorskich w głąb grupy wschodniowielkopolskiej k. łużyckiej (Kostrzewski, Jażdżewski, Chmielewski 1966, 220, ryc. 76).

Wśród ozdób, prócz wspomnianych napierśników, uwagę zwracają także szpile brązowe. Pod względem formalnym reprezentują je wyłącznie okazy z tarczkami spiralnymi, pojedynczymi (Kodrąb, Zwierzyniec, Przedmieście) lub podwójnymi (Długie). Podobne okazy wystąpiły w torfie na terenie ziemi dobrzyńskiej (Płonczy-nek - Kostrzewski 1964, 54) . W zakresie terytorialnym naszej pracy, zasięg ich zbliżony jest do występowania stanowisk z bronią i narzędziami - środkowozachodnia Wielkopolska i Pomorze zachodnie (tab. 9, mapa 9).

Symbolikę spirali w źródłach archeologicznych przedstawiliśmy już wcześniej. Na tle okresu lateńskiego, następującego po wczesnej epoce żelaza, znaleziska wodne szpil z tarczkami spiralnymi rysują się w sposób interesujący. Motyw ten stanowił bowiem obok woluty, jeden z częstszych ornamentów stylu lateńskiego, a także wiązał się w mitologii celtyckiej z płodnością wody (Kopaliński 1990, 399).