P1130750 resize

Ryc. 55

o — Czesze wo, szpile z przekłutą kulistą główką; b, e ■ Wrocław-Osobowicc. •Zpile * tarczo watą główką; d — Paszowice, szpila wrzecionowata; e — Lubią-Iowo. szpila wrzecionowata; / - Lclnin, szpila wrzecionowata. Wg M. Gcdla i J. Kos tr/ewskiego

ISO

Ryc. 56. Szpile czopowa te

Wróblewo. b - Bnlczewo, c - Kietrz, d - ZindL W| M. GaSi I B. Richthofcna

w Czechach i Austrii (M. Gedl 1975, s. 18). Bardzo pospolitą formę w kulturach mogiłowych, a także w „kulturze przedłużyckiej”, reprezentują przeważnie dość długie szpile z tarczowatymi główkami (tabl. XLIV: 3, ryc. 55b,c). Szpile te znane są przede wszystkim z terenu Śląska, a jeden egzemplarz zbliżony do nich pochodzi z Wielkopolski z Pudliszek. Główki tych szpil są niekiedy ornamentowane. Przyjmuje się, iż szpile z tarczowatymi główkami były formami wyjściowymi dla następnego typu szpil o wrzecionowatych główkach, ukształtowanych analogicznie jak u poprzednich, z tym że dodatkowo zaopatrzonych w większy lub mniejszy kolec (tabl. XLIV: 5, ryc. 55d-f). Na ziemiach Polski ich występowanie koncentruje się głównie na obszarze Śląska Spotyka się je również w innych grupach kultur mogiłowych. Szpile wrzecionowate nie wiążą się ze starszą fazą II okresu, są raczej charakterystyczne dla czasu mniej więcej od połowy tego okresu aż po początki następnego (M. Gedl 1975, s. 20-24).

Typową formę dla „kultury przedłużyckiej” reprezentują szpile o główce czopowatej (tabl. XLIV: 8-9. ryc. 56a-e), przeważnie starannie ornamentowanej charakterystycznym motywem rozetowym, gwiaździstym lub tzw. gwiazdy wirującej. W obrębie tego typu szpil można wyróżnić jeszcze kilka odmian, m. in. część z nich posiada niewielki kolec. Także występowanie szpil czopowatych koncentruje się gównie na terenie Śląska i przyległej południowo-zachodniej Wielkopolski. J. Kostrzewski uważa je za typ miejscowy sugerując, iż formy le pojawiły się właśnie na Śląsku (J. Kostrzewski 1922-1924, s. 175). Już tylko sporadycznie spotyka się je również poza tym obszarem. Szpile te uważa się za formy charakterystyczne dla II okresu EB (BB₂, C), choć może nie dla jego fazy wczesnej (M. Gedl 1975, s. 25).

Kolejną miejscową formę szpil, typową dla „kultury przedłużyckiej”, reprezentują szpile z tzw. wątoronatą główką (tabl. XL1V: 10, ryc. 57a-d). Określenie tego typu szpil wprowadzone do literatury przez B. v. Richtho-fena (1926, s. 54) ma tę zaletę, iż jest krótkie, ale nic oddaje jasno kształtu główki. J. Kostrzew ski wiele z tych szpil określał jako bcczułkowate (J. Kostrzewski 1922-1924, s. 175), ale również to nie oddaje najistotniejszej cechy główek tego typu. Są one bowiem tarczowate, cieńsze lub grubsze, jednakże zaopatrzone na krawędzi w węższe albo szersze dookolne kołnierze, bogato omementowanc i nadające główce szpili kształt beczułkowity lub dwustożkowaty. W tej sytuacji określenie wątorowate główki mimo swoich wad charakteryzuje je bardziej ogólnie i jest dogodniejsze do zatosowania. W zależności od kształtu tego bocznego kołnierza, a także jego szerokości, można wydzielić kilka odmian szpil o wątorowatej główce. Są one typowe dla II okresu EB i dosyć liczne w inwentarzu „kultury przedłużyckiej”. Koncentrują się w głównej mierze na stanowiskach z terenu Śląska oraz przyległej południowo-zachodniej części Wielkopolski. Pojedyncze egzemplarze znane są poza tym i Kujaw, Łuźyc, Pomorza Zaodrzańskicgo i Czech.

Liczne są tzw. śląsko-wiclkopolskie szpile uchate (tabl. XLIV: 7, ryc. 57e-f). Klasyfikację tych szpil przeprowadził H. Seger w 1909 r. wyróżniając trzy typy A-C i ustalając ich datowanie (H. Scger I909u. s. 55-64). Najliczniejszą grupę stanowią szpile o szablasto wygiętym trzonku / tarczowatą główką, zaopatrzone na grzbiecie w uszko. Reprezentują one typ A wg H. Segcra. Szpile te tworzą szereg odmian zróżnicowanych typologicznie.

a częśc które i jak r& ilością Ponad a niek Od z uszk wyląc Lo lichow końca Szpile szpil s część w Wit W świ (M. < Po nologi szeregi obejm! zMog szpile drowa W Chara, okresu ryc. 59 półkoli w przy Unijny: hidnial

«- Dąbrc Widfcae. w