P1170396

Wolno na tej podstawie sądzić, iż doktrynalne założenia, kształtuj

stwierdzenia, że wszystkie wyróżniające się ważniejsze cechy obrządku j grzebalnego, spotykane na cmentarzyskach łużyckich na Pomorzu, [ występują również na cmentarzyskach łużyckich na pozostałych zie- I miach polskich. Można zresztą to rozszerzyć także na obszary krajów I sąsiednich, na któ.-ych wyróżnia się również kulturę łużycką. Zmienne* tylko w czasie, jak też i różne jest natężenie ilościowe występowania tychl cech na Pomorzu i pozostałych terenach zajmowanych przez tradycyjnie ! I wyróżnianą kulturę łużycką. Przykładem mogą być groby kurhanowe, i I częstsze na Pomorzu i utrzymujące się dłużej niż w innych regionach, jak | również występowanie grobów „podkloszowych” i wielu innych szcze-1 gółów. Na podstawie analizy szczegółów obrządku grzebalnego ukazanych na wspomnianych mapach z monografii T. Malinowskiego można powiedzieć, iż w zakresie obrządku grzebalnego ludność zamieszkująca Pomorze od środkowej epoki brązu po okres halsztacki utrzymywała dosyć wyraźne powiązania z Południem, tak rozumianym, jak to powyżej zostało określone.

w głównej mierze obrządek grzebalny, były analogiczne albo przyi mniej zbliżone na tych obszarach. Pozostawiając kwestię ich szczeg wszego określenia, jako nie związaną bezpośrednio z omawianym zagadnieniem, należy zwrócić uwagę na jeszcze inny aspekt kultury symbolicznej, manifestujący się w źródłach archeologicznych przedsta-l wieniami figuralnymi.

Występowanie, nielicznych co prawda, plastycznych i rytych przedstawień figuralnych, zarówno zoo- jak i antropomorficznych, stanowi I kolejny przykład powiązań z Południem. Przypomnieć tutaj należy 1 często przytaczany dowód związków z położonymi na południe grupami kultury łużyckiej, a mianowicie wózek gliniany z figurkami ptaszków! z Brzeźniaka w woj. szczecińskim. Do grupy przedstawień figuralnych należą jednak również gliniane figurki ptaków, naczynia zoomorficzne oraz ryte wyobrażenia figuralne. Zasięg występowania na terenie Pomo-i rza tych zabytków wskazuje wyjątkowo sugestywnie na Odrę jako szlak, który wiązał Pomorze z regionami południowymi. Koncentrują się one bowiem na Pomorzu Zachodnim i to głównie nad dolną Odrą (B. Gediga 1970. mapy): Wolno też mniemać, że ludności Pomorza Zachodniego w okresie występowania łużyckich pól popielnicowych nieobce były treści symboliczne, jakie łączono z tymi przedstawieniami. Tym samym mamy kolejne potwierdzenie wpływów południowych na kształtowanie się niektórych przejawów świadomości u ówczesnych społeczeństw Pomorza.

Przedstawienia figuralne w zasięgu całej tradycyjnie wydzielanej kultury łużyckiej najczęściej spotykamy w zachodniej strefie tej kultury

Jednocześnie można też powiedzieć, że na Pomorzu, w stosunku np. do takich regionów jak Wielkopolska, Śląsk i ziemia lubuska a także Lużyce i Saksonia, jest tych przedstawień stosunkowo niewiele i jak wspomniano - koncentrują się tylko na jego części. Stanowi to dobrą ilustrację kierunku powiązań kulturowych oraz ich intensywności.

Odra, jako ważna droga kontaktów z obszarami południowymi, odegrała ręwnież znaczną rolę w kształtowaniu się niektórych elementów kultury materialnej. Można przypomnieć zwłaszcza niektóre formy ceramiki wykazujące bliskie pokrewieństwo stylistyczne i w zakresie zdobnictwa z formami znanymi z zachodnich grup lub kultur łużyckich pól popielnicowych, głównie z ziemi lubuskiej i Śląska, a grupującymi się w przeważającej masie na Pomorzu Zachodnim, zwłaszcza zaś nad dolną Oarą. Niezależnie od form wykazujących bardzo bliskie pokrewieństwo ze znanymi z południowych regionów Nadodrza, możemy także ogólnie w stylu ceramiki Pomorza Zachodniego dopatrzyć się bliskich związków z wyżej wymienionymi regionami, a także sąsiadującymi po zachodniej stronie Odry i częściowo Nysy. Możemy więc mówić, iż styl ceramiki „łużyckiej” oraz zdobnictwo z nadodrzańskich regionów południowych wywarły czytelny wpływ na kształtowanie się stylu ceramiki i obserwowalne w tym przemiany na Pomorzu Zachodnim. Te wyraźne związki ceramiki wspomnianego obszaru z ceramiką zachodniej strefy łużyckich pól popielnicowych zostały skrupulatnie i szczegółowo ukazane przez J. Kostrzewskiego (1958), stanowiąc zarazem ważki argument dla jego tezy o związku Pomorza z resztą obszaru kultury łużyckiej. Dąje się to nawet zauważyć w doborze materiału ilustracyjnego ceramiki, jaki znajdujemy w monografii J. Kostrzewskiego, którego większość stanowią właśnie przykłady z Pomorza Zachodniego. Jednak ceramika Pomorza Wschodniego, zwłaszcza z IV okresu epoki brązu, ukazuje również powiązania ogólnołużyckie, wykazując w młodszych okresach coraz większą specyfikę.

Wśród wyrobów brązowych, jak wiadomo, istnieje dosyć wyraźna różnorodność. Wydzielić można przedmioty będące rezultatem działalności miejscowych pracowni metalurgicznych, wyróżniąjące się pod względem formalnym, następnie zespół wyrobów metalowych napływających z południowych regionów, zwłaszcza wczesnołużyckich. wreszcie znacznie liczniejsze niż w innych grupach lokalnych kultury łużyckiej importy północne i północno-zachodnie. Wspomnieć też należy o dalekich importach południowych, jednak niezbyt licznych i nie I określających charakteru inwentarza metalowego łużyckiej kultury Pomorza. Kwestia ta jednak będzie, jak się domyślam, tematem referatu Z. Bukowskiego.

Analiza pochodzenia wyrobów brązowych, obok może obrządku