P1170454

Zbtamtew Bukowski

m

cych dla wczesnej i środkowej epoki brązu występowanie szlaka z północy wzdłuż Mierzei Kunińskiej i Wiślanej do ujścia Wisły i brzegiem nadbałtyckim Pomorza do ujścia Odry. a następnie przez Meklemburgię do dolnej Laby, natomiast dla wczesnej epoki żelaza znad środkowego Dunaju przez Przełęcz Kłodzką, Wielkopolskę. Kujawy, przejściem przez Noteć w okolicach Nakła oraz dalej ku Wiśle i wzdłuż niej do wybrzeża Bałtyku w rejonie Łeby, z odnogą wzdłuż Noga tu ku północy, do okolic Kłajpedy. Odnoga pomorska uwarunkowana była. jak pisze E. Slums. wystąpieniem zwłaszcza niektórych narzędzi i ozdób brązowych.

Również dla wczesnych faz epoki brązu (1600—1000 p.n.e.) podobne Ujęcie przedstawiła M. Gimbutas(1965. s. 49. ryc. 15), która dla tego czasu dopuszcza istnienie szlaku biegnącego z Sambii, północną peryferia Pomorza i Meklemburgii do Jutlandii oraz drugiego, łączącego ujście Wisły przez Kujawy i Śląsk z Czechami lub odnogą przez Bramę Morawską z Morawami Natomiast G. Bandi (1974, s. 251, ryc. 18) dla XTV — xm w. dopuszcza tylko szlak z Południa przez Bramę Morawska i Śląsk wprost do ujścia Wisły.

DU młodszych faz epoki brązu znana jest w literaturze propozycji E. Sprockhoffa (1930. tabL 45), dziś już odrzucona. Na podstawie występowania skarbów brązowych z tego czasu, przy równoczesnym wykorzystaniu rekonstrukcji szlaków wczesnośredniowiecznych, opartej na fakcie połączenia osiedli ze skarbami zawierającymi obce przedmioty lub importy, autor ten przyjmował występowanie następujących szlaków: 1 — z północnej Meklemburgu przez wyspy Uznam i Wolin wybrzeżem Pomorza aż do okolic Kwidzyna, a stąd do Sambii: 2— znad Śpiewy, biegnącego przeprawą przez Odrę powyżej Kostrzyna, stąd zaś środkowym pasem Pomorza (na płn. od moreny czołowej) aż do Kwidzyna, gdzie łączył się z poprzednim; 3 — biegnącego z południa wzdłuż wschodniego brzegu Nysy Łużyckiej i Odry aż do ziemi lubuskiej. przekraczającego Wartę w jej dolnym biegu, na płn. od Gorzowa Wielkopolskiego, dochodzącego do poprzedniego szlaku, tzw. środkowo-pomorskiego

Dła całego okresu od SB do VIEB. bez podziału na fazy. rekonstrukcję szlaków w tej części ziem w dorzeczu Odry i Wisły przedstawił ostatnio F. Horst (1982, s. 236. ryc. 3). Autor prowadzi z południa przez Bramę Morawską jeden szlak na teren środkowego Śląska, gdzie rozgałęzia się on na dwie główne odnogi. Jedna biegnie wzdłuż Odry do ujścia i dalej drogą morską do południowej Szwecji; druga natomiast biegnie sieaa mniejszych szlaków przez Wielkopolską (min. przechodząc z przez Wartę w okolicach Poznania), dalej przez Kujawy i Pałuki wzdłuż wschodniego brzegu Woły j Nogalu, dochodząc do Zalewu Wiślanego

L J. Luka (1959. mapa 4). omawiając importy wwhndnMtłpgto-ipółnocnoitalskie, wyróżnia główny kierunek szlaków z okresu halsztackiego z Czech przez Kotlinę Kłodzką. Śląsk, skąd prowadzi dalej dwa szłaki — pierwszy przez zachodnią Wielkopolską do Kiqa« i stad * znacznie zmniejszonej skali dwie odnogi - do Sambii oraz ku ujścia Wisły-Szlak drugi ze Śląska prowadzić miał ku środkowej Warne ł stad w kierunku Kujaw. Uderza zaznaczenie na tej mapie mik j*rnli odnogi stdhiż dolnej Wisły ku Pomorzu Wschodniemu oraz Bramy Morawskiej a południu, uwarunkowane małą liczbą tego typu importów w nbu sre&ch.

Dla V EB-HaC kartograficzne ujęcie zaproponował też J. Hermm (19©, s. 72 73. ryc. 11). wzorując się częściowo na zasadach pr zyjętych przez EL Spr ockhoffa, uwzględniając jednak przede wszystkim obecność cssdliobronnych kultury łużyckiej. Dla fazy z V EB przyjmuje głównie szlak z południa wzdłuż Nysy Łużyckiej oraz Odry aż do Zalewu Szczecińskiego, do którego w okolicach Szczecina dochodzi inny ”^>~^fc prowadzący od sieci drugorzędnych szlaków w dorzeczu Sprewy-Ha-wA Na HaC autor ten datuje główny szlak z południa przez Przełęcz Kłodzka i Śląsk i drugi równoległy, przebiegający od Bramy Morawskiej przez Polskę środkową, które łączyły się na Kujawach i przechodząc przez Wisłę koło Torunia już jako jeden szlak biegły wschodnim brzegiem tej rzeki. docbodząrrdo Zalewu Wiślanego Do Kujaw dochodził jeszcze trzeci szlak, z okolic Berlina, przechodzący przez Odrę koło Frankfurtu i dalej przebiegający przez Wiełkopołskę.

Wreszcie T. Malinowski (1971. s. 109. ryc. 1) przedstawia rekortstruk-cję głównych kierunków (szlaków), wyznaczając je jednak z pomocy na południe, nie zaś w odwrotnym kierunku, sugerując tym samym aspirującą rolę Północy nadbałtyckiej w ich egzystencji. Autor ten przyjmuje dwie zasadnicze strefy tych kierunków

1    — od ujścia Laby ku górnemu Dunajowi (Hallstatt

2    — z Sambii drogą morską i lądową do ujścia Wisły, skąd jedna odnoga prowadziła Wisłą do Kujaw i dalej ku Kamie Morawskiej (z odnogą przez Kotlinę Kłodzką) oraz druga, odchodząca w rejonie tęśda Wisły w kierunku płd.-zach. do zachodniej Wielkopolski Komoro-nt gdzie rozdzielała aę na kierunek zachodni ku Luzycon oraz południowy - ku Śląskowi środkowemu. Odcinki lądowe teg' szlaku tSambii przez ujście Wisły do zachodniej Małopolski oraz od ujścia Wisły io okolic Komorowa autor ten uznaje za bardziej udokumentowane

Charakteryzując ogólnie powyższe propozycje rekonstrukcji prze cugu szlaków, zwłaszcza zaś tych. które umieszczano w obrębie Pono-na oraz w jego najbliższym sąsiedztwie, stwterdzie wypadnie, ze Podsawa tych rekonstrukcji jest różnorodna. Obok importów, zwłasz-