Obraz7 (30)

nutowe i pomiędzy przyjęciem jednego i drugiego pacjenta wyciągał któryś i odgrywał w głowie mały koncert. Nie musiał wcale nakładać płyty na gramofon, gdyż niemal równie wyraziście potrafił odtworzyć utwór w myślach — kto wie, czy nie w różnych nastrojach i interpretacjach, a może nawet z elementami własnych improwizacji. Do snu najczęściej przeglądał leksykon tematów muzycznych, przerzucając strony na chybił trafił, spoglądając na te czy inne takty początkowe, aż wreszcie zatrzymywał się przy jakiejś ulubionej symfonii czy koncercie: taka to była jego własna kleine Nachtmusik, jak sam to nazywał.

Zawodowi muzycy dysponują zazwyczaj tym, co większość z nas uznałaby za niezwykłą wyobraźnię muzyczną. Wielu kompozytorów albo w ogóle, albo przynajmniej na początku nie układa swoich utworów przy wykorzystaniu instrumentu, lecz w wyobraźni. Trudno tu o bardziej znamienny przykład niż Beethoven, który komponował (i to na coraz wyższym poziomie) jeszcze lata po całkowitym ogłuchnięciu. Nie można wykluczyć, że głuchota nawet wyostrzyła jego muzyczną wyobraźnię, kiedy bowiem zablokowany został normalny kanał słuchowy, kora słuchowa mogła stać się hiperwrażliwa, zwiększając siłę muzycznej wyobraźni (a niekiedy powodując słuchowe omamy). Analogiczny jest przypadek osób, u których ślepota wzmogła wyobraźnię wzrokową. (Kompozytorzy, a zwłaszcza ci, którzy, jak Beethoven, tworzą zawiłą, architektoniczną muzykę, muszą korzystać z bardzo abstrakcyjnych form myśli muzycznej, i to właśnie owa intelektualna złożoność jest cechą charakterystyczną późnych utworów Beethovena).

Mam o wiele słabszą wyobraźnię muzyczną i w ogóle muzyczną percepcję. Nigdy nie słyszę w głowie całej orkiestry, a przynajmniej w normalnych warunkach. Mam natomiast niejaką wyobraźnię pianistyczną. Przy dobrze mi znanych utworach, takich jak mazurki Chopina, których nauczyłem się na pamięć sześćdziesiąt lat temu i po dziś dzień kocham je jak dawniej, wystarczy, że zerknę na nuty czy pomyślę o jakimś konkretnym mazurku (wyborczy sam numer opusu), bym zaraz posłyszał go w głowic. Nie tylko „słyszę” tę muzykę, ale także „widzę” swoje ręce na klawiaturze i „czuję”, jak grają: wirtualne wykonanie, które gdy już raz się zacznie, dalej toczy się jakby własnym rozpędem. Kiedy dopiero uczyłem się mazurków, stwierdziłem, że potrafię ćwiczyć je w myślach, .1 niekiedy „słyszałem” poszczególne frazy czy tematy, które rozgrywały się same z siebie. Nawet gdy dzieje się In bezwiednie i nieświadomie, takie duchowe odtwarzanie poszczególnych fragmentów ma wielkie znaczenie dla wszystkich wykonawców, a granie w wyobraźni może być niemal równie skuteczne jak w rzeczywistości. Cindy Koster, skrzypaczka koncertowa, napisała mi:

Od wielu już lat w dniu występu program koncertu mam cały w głowie, bez żadnego specjalnego wysiłku. To coś na podobieństwo próby aktorskiej bez kostiumów, równie pożyteczne jak rzeczywiste granie. Czuję, jak gdyby umysł bez żadnych moich świadomych dyrektyw sam przejmował troskę o przygotowania.

Robert Zatorre wraz ze swoimi współpracownikami od połowy lat dziewięćdziesiątych XX wieku przy wykorzystaniu wyrafinowanych technik obserwacji mózgu prowadził badania, które wykazały, że wyobrażana muzyka może pobudzać korę słuchową niemal równie silnie jak słuchana. Wyobrażenia muzyczne pobudzają także korę ruchową, a z kolei granie w wyobraźni stymuluje korę słuchową. „To — pisali w artykule z roku 2005 Za-l.orre i Halpern — zgadza się z wypowiedziami muzyków, iż w czasie ćwiczenia w myślach »słyszą« swoje instrumenty”.

Badania nad obiegiem krwi w mózgu, stwierdza Alva-ro Pascual-Leone:

51