P1170496

328 Tadeusz Malinowski

też ów bardzo ogólnie traktowany charakter ceramiki wschodnio-pomorskiej z okresu halsztackiego C nie zawiera w sobie takich odmienności, które można byłoby uznać za istotne dla wydzielania jej z ram kultury łużyckiej. Pragnę jednak wskazać i na tę okoliczność, ze bardzo zbliżoną sytuację można dostrzec również później, w okresie halsztackim D. gdy nadal spora część ceramiki wykazuje - zwłaszcza w obrębie osiedli wiele rysów kultury łużyckiej (np. J. Kostrzewski 1958, s. 214). Dzieje się tak zresztą nie tylko na Pomorzu Wschodnim; oto niedawno został nawet postawiony zarzut (H. v. d. Boom 1981, s. 231 232), że brak jest kryteriów wyróżniania ceramicznych materiałów kultury łużyckiej i kultury pomorskiej w odniesieniu do kilku dawniej odkrytych osad kultury pomorskiej z Wielkopolski i południowych rejonów Pomorza (J. Kostrzewski 1939, s. 273 292), że jest to ceramika bez mała identyczna. Można także spotkać się z sytuacją odwrotną, że wśród materiałów ceramicznych bezsprzecznie związanych z kulturą łużycką natrafia się na takie, które znalezione osobno, byłyby przypisane kulturze pomorskiej. Myślę tu np. o części ceramiki z grodziska kultury łużyckiej w Słupcy, w woj. konińskim¹ (T. Malinowski 1958, s. 16 18,28 i 93) oraz o naczyniu w kształcie typowego klosza, odkrytym na grodzisku kultury łużyckiej w Komorowie, gm. Kaźmierz, w woj. poznańskim (T. Malinowski 1973, s. 90).

Wracąjąc jednak do spraw Pomorza Wschodniego w okresie halsztackim C pragnę podkreślić, że bardziej szczegółowo traktując ówczesną ceramikę, dostrzegamy w niej pewne odmienności w odniesieniu do ceramiki wcześniejszej. Oto bowiem w znanych już od IV okresu epoki brązu płaskich pokrywach obejmujących popielnice (J. Kostrzewski 1958. s. 67 i 212), a także w płaskich pokrywach wpuszczanych w otwór popielnic, jakie były znane wcześniej, bo w V okresie epoki brązu, lecz na Pomorzu Zachodnim (J. Kostrzewski 1958, s. 127 i 212), pojawiają się obecnie parzyste otwory. Wskazywałem już (T. Malinowski 1979. s. 103; 1981a, s. 211- 213), że zjawisko umieszczania parzystych otworów było znane w odniesieniu do mis i tzw. talerzy ozdobnych u schyłku epoki brązu w kulturze łużyckiej, lecz na Pomorzu Zachodnim i na Pomorzu Za odrzańskim oraz na terenach nadłabskich i nad ha welań-skich. Na Pomorzu Wschodnim pojawia się ono dopiero w okresie

Fakt ów me został wyraźniej odnotowany w przytoczonej publikacji materiałów ns Słupcy, choc w trakcie opracowywania przeze mnie ceramiki o powierzchni obmizywaM] i obrzucanej, zdobionej niekiedy poziomymi listwami i guzkami glinianymi, zostałem wpnwt zapytany przez prof. J. Koszewskiego (niewątpliwie doskonałego przeori znawcy materiału ceramicznego kultury łużyckiej i kultury pomorskiej), skąd mam lakidi ..podkloszowców".

halsztackim C, jest tu zatem pewną odmiennością. W dodatku owo zjawisko zaczyna tu występować nie tylko na pokrywach (służących jak i te przed chwilą wspomniane misy i talerze ozdobne - do nakrywania popielnic), ale i na samych popielnicach, co jest jeszcze znaczniejszą odmiennością w stosunku do schyłkowobrązowych materiałów kultury łużyckiej i to nie tylko w odniesieniu do Pomorza Wschodniego. Jak już'dowodziłem (np. T. Malinowski 1969, s. 72 73 i 152; 1979, s. 122), owe parzyste otwory to przejaw tej samej symboliki, która najpełniej, najwyraźniej uzewnętrzniła się w popielnicach twarzowych okresu halsztackiego D oraz wczesnego i środkowego okresu lateńskiego. W zakresie tej symboliki na Pomorzu Wschodnim widać zatem granicę między różnoczasowymi materiałami archeologicznymi, lecz nie między okresem halsztackim C i okresem halsztackim D, tylko między okresem halsztackim C i poprzedzającym go V okresem epoki brązu.

Mówiąc bardziej szczegółowo o ceramice, pragnę zwócić uwagę na jeszcze jedną nowość pojawiającą się w okresie halsztackim C, mianowicie na popielnice domkowe. Nie są one znane ani wcześniej, w materiałach kultury łużyckiej, ani też w późniejszych źródłach kultury pomorskiej z okresu halsztackiego D. Są to przy tym zabytki występujące praktycznie biorąc — wyłącznie na terenie Pomorza Wschodniego (zresztą nie we wszystkich jego rejonach) i w niewielkiej ilości egzemplarzy, co zresztą mogło być spowodowane dość powszechnym stosowaniem w tamtejszym obrządku pogrzebowym grobu skrzynkowego (T. Malinowski 1969, s. 109); jeszcze bardziej zaznaczy się to przecież w okresie halsztackim D. Otóż występowanie popielnic domkowych stanowi dość istotną odmienność między materiałami z okresu halsztackiego C a materiałami wcześniejszymi i późniejszymi. Nie może jednak umknąć naszej uwadze ta oto okoliczność, że owe zabytki są powszechnie przypisywane kulturze pomorskiej. że to zupełnie wyjątkowo włącza się je do inwentarzy kultury łużyckiej (np. M. Gedl 1975, s. 158; B. Wiącek 1977, s. 388- 389). W związku z tym jednak, że przecież w okresie halsztackim C ma być jeszcze na Pomorzu Wschodnim tylko kultura łużycka, zwolennicy łączenia popielnic domkowych z kulturą pomorską chronologię tych zabytków — bez jakiejkolwiek podstawy przesuwają nieco, na przełom okresu halsztackiego C i halsztackiego D (np. W. Hensel 1971, s. 78; 1980, s. 315; L. J. Luka 1968, s. 39 i 62 - 63; 1979, s. 147 i 157; B. Gediga 1979, s. 86,89 i ryc. 1), choć współwystępują one zupełnie wyraźnie (nawet w obrębie tych samych grobów) z popielnicami Oczkowymi (por. B. Wiącek 1977, s. 377). W sumie można zatem stwierdzić, że argument bazujący na ceramice okresu halsztackiego C na Pomorzu Wschodnim tylko w części może być brany pod uwagę przy łączeniu