P1170497

330 Tadeusz Malinowski

tamtejszych materiałów z wcześniejszą kulturą łużycką, w części bowiem wykazuje on pewne odmienności oraz związki z materiałami kultury pomorskiej okresu halsztackiego D.

Przyznam się natomiast do tego, że ostatni z wysuwanych argumentów o związku materiałów wschodniopomorskich okresu halsztackiego C z kulturą łużycką, dotyczący zabytków metalowych, jest dla mnie najmniej zrozumiały. W czasach odpowiadających bowiem okresowi halsztackiemu C (a nawet okresom późniejszym) nie tylko kulturę łużycką, lecz i inne, np. kulturę kurhanów zachodniobałtyjskich, w której ponadto obserwuje się powszechnie wiele przedmiotów brązowych typu „łużyckiego” (np. Ł. Okulicz 1970, s. 42- 44; por. także J. Okulicz 1973, s. 165 166 i 239 240). kulturę jastorfską (np. H. Keiling 1969, s. 15; por. także A. Gardawski. Z. Woźniak 1979, s. 34, ryc. 12 i s. 37 38), nie mówiąc już o kulturze nordyjskiej na terenie Skandynawii, gdzie epoka brązu trwa aż po 500 400 r. p.n.e. (np. B. Magnus, B. Myhre 1976, s. 11;

M. Stenberger 1977, s. 236), charakteryzuje brak lub minimalne występowanie przedmiotów żelaznych. Dlaczego zatem nie miałoby być podobnie i w kulturze pomorskiej, w jej nąjwcześniejszej fazie? Tę część argumentacji uważam więc za całkowicie chybioną. Podobnie nie przekonuje to, że wśród przedmiotów brązowych z okresu halsztackiego C liczne są typy „łużyckie", gdyż i wśród materiałów bezsprzecznie kultury pomorskiej, z okresu halsztackiego D, występują „pewne formy metalowe, zdradzające wpływ kultury łużyckiej lub wspólne z obszarem tej kultury” (J. Kostrzewski 1958, s. 216), a o podobnej sytuacji w kulturze kurhanów zachodniobałtyjskich mówiłem nieco wcześniej. Trzeba przy tym podkreślić i to, że niektóre wyroby brązowe z okresu halsztackiego C na Pomorzu Wschodnim wykazują    mimo ogólnego podobieństwa do

wyrobów „łużyckich” pewne lokalne odmienności (J. Kostrzewski 1958, s. 215). Jako zupełnie chybione w tejże argumentacji uważam powołanie się na przykład brązowych bransolet nerkowatych, które o czym pisze autor owej argumentacji w innym miejscu (np. L. J. Łuka 1979a, s. 215; 1982, s. 213) — były wyrabiane również przez ludność kultury pomorskiej, w okresie halsztackim D. Ogólnie zatem ów argument nie dostarcza jakiejkolwiek podstawy do łączenia materiałów z okresu halsztackiego C z kulturą łużycką, przy jednoczesnym kwestionowanym związku z kulturą pomorską.

Jak się zdąje wynikać z powyższego, bardzo przecież pobieżnego przeglądu, kwestia wyodrębnienia się kultury pomorskiej na Pomorzu Wschodnim jest pod względem chronologicznym niewątpliwie niezmiernie trudna do zdecydowanego postawienia. W moim przekonaniu istnieje jednak więcej odmienności między tamtejszymi zespołami kultury łużyckiej ze schyłku epoki brązu a zespołami pochodzącymi z okresu

też wiele wyraźnych podobieństw. Wszystko to jednak sprawia, że [ dokonywanie podziału owych materiałów archeologicznych na zespoły i kulturowe, podziału opartego na nader subiektywnych kryteriach , klasyfikacyjnych, prowadzi do powstania różnych lecz przecież równouprawnionych - schematów w systematyce archeologicznej (por. S. Tabaczyński 1976, s. 369).

halsztackiego C, niż między tymi ostatnimi a zespołami datowanymi na okres halsztacki D. Oczywiście, co starałem się także uwzględnić, między tymi sąsiadującymi ze sobą chronologicznie zespołami istnieje

Aby zatem uniknąć zbytniego subiektywizmu w przydzielaniu bądź lo dt) kultury pomorskiej, bądź też do kultury łużyckiej materiałów z okresu halsztackiego C na Pomorzu Wschodnim, wykazujących przecież wiele elementów przejściowych (por. J. Kostrzewski 1958, s. 204- 205; W. Hensel 1971, s. 76; L. J. Łuka 1979, s. 150), należałoby — moim zdaniem — w pełni zdać sobie sprawę z tego, że:

1 kultura pomorska (rozumiana tak w szerokim, jak i wąskim pojęciu, określana też rozmaitymi nazwami) jest dalszym, oryginalnym etapem rozwojowym części plemion tworzących kulturę łużycką. Przyczyny tego procesu, który doprowadził do powstania owych zmian, nie

są dostatecznie rozpoznane, jednak zbiegąją się one w czasie ze zmianami zachodzącymi i w innych, pobliskich rejonach, wykazujących kształtowanie się w nich również silnych impulsów kulturotwórczych (np. T. Malinowski 1974, s. 218 219);

2 — przyjmowanie w zasadzie ewolucyjnego przekształcania się części kultury łużyckiej w kulturę pomorską powoduje pojawienie się trudności w zakwalifikowaniu niektórych materiałów do jednej z tych kultur, ponadto nakazuje się liczyć z równoległym występowaniem takich, w których spotyka się nadal większość cech „łużyckich" i innych, w których występują już wyraźne cechy „pomorskie". Znaczy to, że w owym okresie przejściowym, a jest nim bez wątpienia na Pomorzu Wschodnim głównie okres halsztacki C, mamy do czynienia zarówno

z przeżywającą się kulturą łużycką, jak i nowo kształtującą się kulturą pomorską oraz z materiałami mieszanymi, które można określić mianem fazy łużycko-pomorskiej (T. Malinowski 1976, s. 22 24). Z analogiczną sytuacją należy się liczyć i w niektórych innych rejonach, zazwyczaj już w młodszych okresach wczesnej epoki żelaza.

Dla uproszczenia kwestii taksonomicznych na Pomorzu Wschodnim i w części Pomorza Środkowego można byłoby zresztą zaproponować, by [wszystkie, i te z większością jeszcze cech „łużyckich", i te z wyraźnymi już cechami „pomorskimi", i te mieszane materiały okresu halsztackiego C łącznie określić mianem owej fazy łużycko-pomorskiej. Sądzę, ze nie sprzeciwiają się temu żadne poważniejsze względy metodyczne