DSC03937 resize

330

Tadeusz Malinowski

tamtejszych materiałów z wcześniejszą kulturą łużycką, w części bowiem wykazuje on pewne odmienności oraz związki z materiałami kultury pomorskiej okresu halsztackiego D.

Przyznam się natomiast do tego, że ostatni z wysuwanych argumentów o związku materiałów wschodniopomorskich okresu halsztackiego C z kulturą łużycką, dotyczący zabytków metalowych, jest dla mnie nąjmniej zrozumiały. W czasach odpowiadąjących bowiem okresowi . halsztackiemu C (a nawet okresom późniejszym) nie tylko kulturę i łużycką, lecz i inne, np. kulturę kurhanów zachodniobałtyjskich, w której ponadto obserwuje się powszechnie wiele przedmiotów brązowych typu „łużyckiego” (np. Ł. Okulicz 1970, s. 42-—44; por. także J. Okuiicz 1973, s. 165    166 i 239—240), kulturę jastorfską (np. H. Keiling 1969, s. 15;-

por. także A. Gardawski, Z. Woźniak 1979, s. 34, ryc. 12 i s. 37—38), nie mówiąc już o kulturze nordyjskiej na terenie Skandynawii, gdzie epoka brązu trwa aż po 500—400 r. p.n.e. (np. B. Magnus, B. Myhre 1976, s. 11; M. Stenberger 1977, s. 236), charakteryzuje brak lub minimalne występowanie przedmiotów żelaznych. Dlaczego zatem nie miałoby być podob-' nie i w kulturze pomorskiej, w jej nąjwcześniejszej fazie? Tę część argumentacji uważam więc za całkowicie chybioną. Podobnie nie przekonuje to, że wśród przedmiotów brązowych z okresu halsztackiego \ |C liczne są typy „łużyckie”, gdyż i wśród materiałów bezsprzecznie j kultury pomorskiej, z okresu halsztackiego D, występują „pewne formy metalowe; zdradząjące wpływ kultury łużyckiej lub wspólne z obszarem tej kultury” (J. Kostrzewski 1958, s. 216), a o podobnej sytuacji w kulturze kurhanów zachodniobałtyjskich mówiłem nieco wcześniej. Trzeba przy tym podkreślić i to, że niektóre wyroby brązowe z okresu halsztackiego C na Pomorzu Wschodnim wykazują — mimo ogólnego podobieństwa do wyrobów „łużyckich” — pewne lokalne odmienności (J. Kos trze wski 1958, s. 215). Jako zupełnie chybione w tejże argumentacji uważam powołanie się na przykład brązowych bransolet nerkowatych, które — o czym pisze autor owej argumentacji w innym miejscu (np. L. J. Luka 1979a, s. 215; 1982, s. 213) — były wyrabiane również przez ludność kultury pomorskiej, w okresie halsztackim D. Ogólnie zatem ów argument nie dostarcza jakiejkolwiek podstawy do łączenia materiałów z okresu halsztackiego C z kulturą łużycką, przy jednoczesnym kwestionowanym związku z kulturą pomorską.

Jak się zdąje wynikać z powyższego, bardzo przecież pobieżnego przeglądu, kwestia wyodrębnienia się kultury pomorskiej na Pomorzu Wschodnim jest pod względem chronologicznym niewątpliwie niezmier nie trudna do zdecydowanego postawienia. W moim przekonaniu istnie je jednak więcej odmienności między tamtejszymi zespołami kultury łużyckiej ze schyłku epoki brązu a zespołami pochodzącymi z okreau