DSC03931 resize

324 Tadeusz Malinowski

Jak się wydąje, podstawą do wyróżnienia kultury pomorskiej był łatwo dostrzegalny fakt wystąpienia — i to w dosyć znacznym nasileniu na cmentarzyskach młodszych od kultury łużyckiej pewnych nowych lub dotychczas w tej skali nie spotykanych przejawów obrządku pogrzebowego: na obszarach z grubsza biorąc północno-zachodnich popielnic twarzowych i często wielopopielnicowych grobów skrzynkowych,na terenach południowo-wschodnich zaś grobów podkloszowych (np. J. Kostrzewski 1923, s. 116    117 i 145; 1939—1948, s. 276 i 296; 1958, s. 214

i 220; J. Kostrzewski, W. Chmielewski, K. Jażdżewski 1965, s. 220; A Luka 1959, s. 13; L. J. Luka 1965, s. 564; A. Gardawski 1979, s. 45). To właśnie powodowało nadawanie tym nowym (w masowej skali) przejawom kulturowym takich nazw, jak kultura popielnic twarzowych (lub kultura grobów skrzynkowych) czy kultura grobów podkloszowych. Chcę przy tym zaznaczyć, że początkowo — na tejże podstawie — była jako odrębne zjawisko kulturowe wyróżniana także kultura grobów z obwarowaniem kamiennym (por. J. Kostrzewski 1923, s. 130 i 143).

Niejako drugorzędne znaczenie przy wyodrębnianiu kultury pomorskiej miały natomiast inne jej cechy charakterystyczne w zakresie ceramiki oraz przedmiotów metalowych. Początkowy brak rozpoznania osiedli kultury łużyckiej a zwłaszcza kultury pomorskiej - powodował, że przy wyróżnianiu kultury pomorskiej materiały osadnicze nie były brane pod uwagę. Można zatem w sposób najbardziej ogólny stwierdzić, że wyróżnienie kultury pomorskiej (kultury popielnic twarzowych lub kultury grobów skrzynkowych, a także kultury grobów podkloszowych) nastąpiło na podstawie stwierdzenia występowania w materiałach archeologicznych cech charakteryzujących — jak to dzisiąj wiemy — nie pierwotną, lecz nieco późniejszą, klasyczną fazę rozwojową kultury pomorskiej. Sprzyjało to zresztą formułowaniu tez o przybyciu na Pomorze Wschodnie ludności z kręgu kultury nordyj-skiej, która miała na miejscu swego nowego pobytu wytworzyć właśnie kulturę pomorską (por. H. v. d. Boom 1981, s. 225— 226), sprzyjało to też objaśnianiu podbojem poszerzającego się zasięgu kultury pomorskiej, tak w zakresie występowania grobów skrzynkowych, jak i grobów podkloszowych (por. H. v. d. Boom 1981, s. 226    228 i 234 236; por. także

W. Hensel 1971, s. 24- 73).

Dość wcześnie jednak wnikliwsze badania pozwoliły na stwierdzenie; że kultura pómęrską nie została przyniesiona z zewnątrz, żc mimo rozmaitych i zrozumiałych w jej geograficznym usytuowaniu powiązań z kulturami ziem ościennych, tkwi ona korzeniami w lokalnym środowisku kulturowym młodszej epoki brązu. Zazwycząj też w odniesieniu do zespołów występiyących na Pomorzu Wschodnim owo lokalne środowisko kulturowe jest utożsamiane z kulturą łużycką, ęhoę