Drzewo życia0

prawda, pranie, bielenie i suszenie płótna wiąże je na powrót z wodą, ale — jak się wydaje — nie to zadecydowało o przypisaniu im szczególnego umiłowania tych, a nie innych zajęć. Trudno z kolei pominąć tę kwestię, zaliczając ją w poczet przypadkowych i nic nie znaczących wybryków wyobraźni ludowej. Wspomniane atrybuty demonów miały bowiem daleko idące konsekwencje. W następnym rozdziale zobaczymy, że obowiązujące w społecznościach wiejskich, w pewnych okresach roku, zakazy wykonywania ulubionych przez demony prac miały związek z działalnością tych istot.

Czas zająć się wspomnianymi już płanetnikami, bodaj najbardziej zagadkowymi z dotychczas poznanych demonów. W pewnych regionach zwano je również obłocznikami lub chmurnikami. Ich pochodzenie jest niejasne. Istnieją zasadniczo trzy różne wersje na ten temat. Jedna wywodzi ich z dusz ludzi zmarłych przedwcześnie (dzieci, topielców, wisielców). Znamy także relacje utrzymujące, że płanetnikami byli żywi ludzie, udający się w czasie burzy do nieba lub tylko dusze żywych ludzi, odłączające się we śnie od ciała i ulatujące w przestworza. Nawiasem mówiąc, już Jakub K. Haur w Składzie albo Skarbcu znakomitych sekretów ekonomiej ziemiańskiej, pracy wydanej w 1693 roku, wspomina o chłopach latających w powietrzu. Nieprawdopodobnym potwierdzeniem tego przekonania jest fakt, stwierdzony kilka lat temu w Polsce. Podczas badań terenowych natrafiono mianowicie na człowieka, który z pełnym przekonaniem podawał się za płanetni-ka ^M. Zanim zapoznamy się z trzecim poglądem na pochodzenie tych istot dodajmy, że sporadycznie wy-

¹⁴ A. Kisielewska: Wojciech Rachwal, pianetnik z Przysietnicy. W: Między dawnymi a nowymi laty... Studia Folklorystyczne. Pod red. R. Górkiego, J. Krzyżanowskiego. Wrocław--Warszawa-Kraków 1970 s. 321—341.

113

•—Drzewo Życia