P1170901

370

ZE STUDIÓW NAD OKRESEM HALSZTACKIM 371

JAN CHOCHOROWSK1

skiej Spotykane są również na terenach położonych w kierunku pól- ' nocno-achodnim od niej (np. Ginetówka, woj. Radom — Chomentow-ska 1960, tabl. XIX 6 oraz Mała Kępa, woj. Toruń — Chudziakowa 1968, tabl XXXII 2,3). Świadczy to. że elementy południowo-wschodnie nie ograniczały swego zasięgu do terenów zajętych przez grupę tarnobrzeską, ale przenikały poza jej granice. Należy zwrócić w tym miejscu uwagę na południowo-wschodni zasięg wyrobów metalowych charakterystycznych dla ośrodków metalurgicznych grupy wschodnowielkopol-skiej, występujących aż na terenach leśno-stepowych Ukrainy, co pozwala przypuszczać, że rozwijające się w Wielkopolsce i na Kujawach ugrupowania kulturowe łączyły ze strefą kultur „prowincjonalnoscytyj-skkh” kontakty typu handlowego. Nie jest więc dziwne, biorąc pod uwagę fakt istnienia równoczesnych kontaktów grupy w schód ni o-wielkopolskiej z terenami Jutlandii. że kolczyki gwożdzdowate przeniknęły aż tak daleko ku północnemu zachodowi (np. Aarup Mose, Gammelsole Kos trze wski 1953, ryc. 17, 20). Dostały się one na Półwysep Jutlandzki zapewne za pośrednictwem utrzymującego rozległe kontakty ośrodka wschodniowielkopolskiego.

Dla ugrupowań kulturowych, zajmujących tereny południowo--wschodniej Polski i utrzymujących kontakty z rejonem Kujaw i Wielkopolski oraz z obszarem lasostepu ukraińskiego, położenie w strefie szlaku handlowego stwarzało również (poza przejęciem poszczególnych wytworów kultury materialnej) pewne możliwości rozwoju gospodarczego, wynikające z pośredniczenia w wymianie dalekosiężnej. Być może wykładnikiem sprzyjającej koniunktury jest dość intensywny (zwłaszcza jeśli go porównać z poprzednim okresem) rozwój grupy tarnobrzeskiej w jej później fazie, datowanej na okres halsztacki D i wczesny okres lateński. O ile bowiem wczesnohalsztacka faza tej grupy jest bardzo trudna do uchwycenia, to późna wyróżnia się zdecydowanie charakterystycznym zestawem form ceramiki i wyrobów metalowych (Moskwa 1973, s. 24). Należy tu jednak zwrócić uwagę na fakt, że trudności w wychwyceniu materiałów grupy tarnobrzeskiej, typowych dli okresu halsztackiego C, mogą wynikać także z ich małej reprezentatywności (brak form przewodnich wśród wyrobów metalowych itp.), jak też ze słabego w tym zakresie stanu badań, który sprawia, że w chwili obecnej nie potrafimy jeszcze wyróżnić w materiale zabytkowym wyznaczników tej fazy.

Wzrost znaczenia południowo-wschodniego szlaku kontaktów handlowych ma chyba również odbicie w ożywionym rozwoju grupy wschód-nio-mazowiecko-podlaskiej kultury łużyckiej, przypadającym na okres halsztacki (Węgrzynowicz 1975, s. 71). Czas największej aktywności handlowej na tym szlaku wyznaczają na okres halsztacki D i wczesny okres lateński elementy scytyjskie występujące w grupie tarnobrzeskiej

, _t3V*p poza jej granicami. Nie jest jednak wykluczone, że początki tęga jjawiska odnoszą się jeszcze do okresu halsztackiego C.

Przedstawiony tutaj przegląd niektórych czynników odgrywających Mtotną rolę w procesie przemian kulturowych na ziemiach polskich w (kresie halsztackim jest przeglądem częściowym i nie rości sobie pre-tensji do całościowego omówienia tematu. Scharakteryzowano przede tfszystkim te zagadnienia, które związane są z kwestią oddziaływań (kształtowanych w różnych częściach Europy wysoko rozwiniętych ze-jpołów kulturowych. Równocześnie, poprzez zwrócenie uwagi na pewne tóżnice chronologiczne i regionalne, zaakcentowano konieczność barcie] dynamicznego ujmowania omawianych zjawisk.

LITERATURA

Abramowicz A., Durczewski D, Rosen-Przeworska J„Wiklak H, Ząbkiewicz-Kosza ńska H A. go Inreniaria Archaeologica, Pologne, fasc. IX: pl. 47-54, Łódź—Warszawa.

Beck C W., Duiek M.

M Die Herkunft des Bernstein* von thrdkisćhen Graberjeld eon Chotła, „SIo-venska archeológia”, t. 17, s. 247-258.

Bukowski Z.

IM Nowe znaleziska „scytyjskie“ z Polski, „Archeologia Polski", t 4, s_ 257-283. IM Studia nad południowym i południowo-wschodnim pograniczem kultury łużyckiej, Wrocław—Warszawa—Kraków.

874 Charakteristik der sopenannieu skythischen Fundę aur Polem, JZatschrift fur Archaologie”, R. 8, s_ 45-86.

Ckochorowski J.

j Hi- Bemerkungen u ber die Chronologie der PfłeUspitzen skythisciem Typs tm Sordteil von Mitteleuropa, „Prace Archeologiczne", e 18. s. 161-182.

Ho Die Frage der skythischen Erpaiuioa auf das Gebiet des Karpatenbeckens.

„Acta Archaeologica Carpathica", t. 15, & 5-30.

W Burym der Lausitzer Kultur m Oberschlesien, „Prace Archeologiczne", z. 23, S. 63-80.

; Chomentowsk a B.

IBK Brązowy skarb halsztacki z miejscowości Ginetówka. pow. Grójec, „Swia-lowit", t 23. Ł 495-522..

Chudziakowa J.

N Cmentarzysko kultury łużyckiej w Malej Kępte, pow. Chełmno, Jcsyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu — Archeologia”. l 1, s. 115-192.

Czerska B.

*8 Ze studiów nad okresem lateńskim na Śląsku, „Archeologia Polski", t. 15.

s. 149-206.

°nłek M.

**•* Thrakisches Graberjeld der Hallstattzeit in Chołln, Bratislava.

Vś*kum hradiska z mladiej doby halłtatskej u Smolenteach, „Archeolo-gicke rozhledy”, R. 19, s. 583-591.

Cedl M.

*** Uwagi o zaniku kultury łużyckiej na Górnym Śląsku, „Archeologia Polski", . 1. 7, s. 337-346.