18020 P1080137 resize

356

JAN CHOCHOROWSKI

za STUDIÓW NAD OKRESEM HALSZTACKIM

357

li, okresu] f 337-341_

icznej wraz z upadkiem działalności ośrodków wytwórczych

tP* ‘ 337-346); częściowe załamanie się dotychczasowej struktury

Archeologu

(najlepiej uchwytnym w źródłach archeologicznych) był bursztyn 1957-1959. $. 88-90). Przebiegający na znacznych przestrzeniach ^ strefę osadnictwa grupy śląskiej szlak handlowy sprawił. lu^J**** grupy przejmuje cały szereg elementów „wschodniobalsztackich” ^ twai zając na własnym gruncie oryginalny styl, nie znajdujący wiednika w innych grupach kultury łużyckiej (Gedl 1973. _s, ąg?* Przypuszcza się przy tym, że ludność grupy śląskiej odgrywała z^J rolę kontrolującą i koordynującą w handlu bursztynem, co wią^** z uzyskiwaniem pewnych korzyści materialnych l w dalszej kolejn-/. ze wzrostem bazy ekonomicznej stanowiącej podstawę jej egzysten-Procesy te, obok innych czynników, spowodowały szybki rozwój nictwa grupy śląskiej w okresie halsztackim C. Poprzez specyficzny tn kultury materialnej grupa ta wyróżnia się wyraźnie spośród inny^ ugrupowań kultury łużyckiej.

Sytuacja taka ulega zmianie w okresie znacznych niepokojów pojj, tycznych, jakie miały miejsce w Kotlinie Karpackiej, a także na ter*, nach położonych na północ i północny zachód od niej, w dorzeczu Mo. rawy oraz górnej i środkowej Odry. Niepokoje te miały związek z penetracją ludności charakteryzującej się kulturą materialną w typie scy. tyjskim (Chochorowski 1975, s. 5-25). Jest bardzo prawdopodobne, g tzw. penetracja scytyjska objęła swoim zasięgiem część terenów zajętych przez osadnictwo wschodniohalsztackie (Smolenice — kultura b-lenderberska, Dulek 1967, s. 583-590; Saghegy — zachodniowęgienb kultura kuihanowa, materiały znajdują się w Węgierskim Muzeum Narodowym w Budapeszcie), co w konsekwencji mogło spowodować częściową utratę jego znaczenia w okresie halsztackim D (Bukowski 196?. s. 273). Początki tej penetracji na tereny Kotliny Karpackiej wiążą * zapewne z pierwszą połową VI w. p.n., jednak jej główną „falę” naleiy odnieść do drugiej połowy, a zwłaszcza ostatniego ćwierćwiecza VI v p.n.e. Miała ona, jak się wydaje, związek ze wzmożoną ruchliwością Scytów oraz plemion etnicznie niescytyjskich, charakteryzujących się kulturą w typie scytyjskim, w okresie wyprawy Dariusza I w latach 814--513 p.n.e. (Bukowski 1974, s. 47). Z wydarzeniami tymi wiąże się iów-nież „fala” najazdów scytyjskich na tereny północnej części środkowej Europy. „Fala” ta objęła swoim zasięgiem tereny zajęte przez gną* śląską, począwszy od północnych Moraw poprzez lewobrzeżną część Śląska. aż po Dolne Łuzyce (Chochorowski 1975, s. 28). Odbiło się to w wyraźny sposób na scharakteryzowanej we wstępie sytuacji kulturowej tych terenów. W okresie halsztackim D na terenie śląska obserwujemy bowiem wyraźny regres kulturowy, w ramach którego nastąpiła równic* zmiana typu kultury materialnej, charakteryzującej się teraz — w stosunku do okresu poprzedniego — znacznym zubożeniem form (Oedl 1972, s. 324, 325). Należy sądzić, że w parze z t_ym zjawiskiem szły inne, Jak: lokalnie obserwowane zjawisko rozrzedzenia osadnictwa, czego do*

niemal całkowity w niektórych rejonach brak stanowisk „łużyc-M? *Okresu halsztackiego D (Podborsky 1956, tabela na s. 24; Gedl

rjs 1973, s. 95); wreszcie —- następujące po okresie niepokojów — r?-spieszenie przemian w zakresie ustroju społecznego związanych za-i rozbiciem wspólnot rodowo-plemiennych i zaczątkami ustroju ulokricji wojennej (początki wyodrębniania się warstwy wojowni-L,). Niewątpliwy regres osadnictwa „łużyckiego” na omawianych terach, wbrew sceptycznym opiniom niektórych badaczy (Wożniak 1971, L 205), pozostaje jednak przede wszystkim w związku z najazdami scy-Ljskimi. Zjawisko wyraźnego załamania się osadnictwa obserwujemy L«iem głównie na tych terenach zajętych przez grupę śląską, które Ustały bezpośrednio dotknięte penetracją scytyjską (północne Morawy, Lrobrzeina część Górnego i środkowego Śląska). Dla środkowych re-Ipoaów Dolnego śląska obecność grup najeźdźców scytyjskich poświad-(33ją zespoły grodków typu scytyjskiego, odkrytych w obrębie obiektów obronnych kultury łużyckiej noszących ślady zniszczenia (Strzegom. woj. Wrocław — Bukowski 1974, s. 48-50). Podawaną niekiedy v wątpliwość wartość dowodową tego typu znalezisk wzmocniły ostat-lie odkrycia w Widnie, woj. Zielona Góra (Kołodziejski 1971, s. 104, 105). Należy tu także podkreślić gwałtowny charakter omawianych przemian, co najlepiej tłumaczy się wydarzeniami politycznymi typu militarnego. Nie można oczywiście ujmować kryzysu spowodowanego penetracją grup scytyjskich jako całkowitego wyniszczenia osadnictwa, a czym miałoby iść wyludnienie terenu. Wydaje się, że miało tu miejsce raczej zniszczenie ośrodków spełniających rolę centrów gospodarczych, co spowodowało rozproszenie się osadnictwa i regres kultury. W przypadku Wyżyny GłubczyckieJ taki pogląd potwierdzają np. wyniki ostatnich badań na terenie grodu w Łubowicach, woj. Katowice, spełniającego w ramach podgrupy glubczyckiej istotną, jak się wydaje, rolę. Gród ten, podobnie Jak szereg innych obiektów obronnych z terenu śląska, uległ zniszczeniu u schyłku okresu halsztackiego C (Chochorowski 1976, s. 76-78). Późniejsze osadnictwo, kontynuujące podstawowy nurt kultury materialnej, ale w zdegenerowanej formie, potwierdzają natomiast odkryda w Kietrzu (Gedl 1972, s. 317-325).

Na marginesie tych zagadnień trzeba takie zwrócić uwagę na wysuwany często argument o pewnej roli zmian klimatycznych (wahnięcie subatlantyckie) w kryzysie osadnictwa kultury łużyckiej we wczesnej epoce żelazo. W wypadku grupy śląskiej należy przyjąć sugestie Z. Wożniaka (1971, s. 202), wskazującego na taką ewentualność w odniesieniu do środkowych regionów Dolnego śląska. Wspomniane zmiany klimatyczno mogły bowiem spowodować ztbagnienie czarnych ziem będących strefą intensywnej eksploatacji rolniczej oraz trudnośd w obrób-potoki XXIII. k »