P1080143 resize

368

JAN CHOCHOROW8KI

występowanie wyrobów bursztynowych (głównie paciorków). Analizy spektralne wykonane dla paciorków z cmentarzysk Chotin I-A i B wy. kazały, ie jest to bursztyn pochodzenia bałtyckiego (Beck, Dulek 1969 s. 247-157). Z drugiej strony nie można wykluczyć, iż pewna część p»! ciorków szklanych i muszelek Kauri, występujących licznie na terenie Pomorza Wschodniego (Łuka 1963 a, s. 284-287), przedostała się tam w wyniku kontaktów wymiennych z osadnictwem tzw. tracko-scytyj. I słom. środowisko to wyróżnia się bowiem spośród współczesnych mu I zespołów kulturowo-osadniczych Kotliny Karpackiej wyjątkowo maso. wym występowaniem paciorków szklanych, a także obecnością musze-lek Kauri w wyposażeniu grobów (Dulek 1966, s. 33, 34 i tablice). Jakkolwiek L. J. Łuka (1963 a, s. 277) jest zdania, że ozdoby te na teren Pomorza Wschodniego dostały się przede wszystkim drogą morską, to I jednak nie można wykluczać możliwości ich przenikania wprost z południa za pośrednictwem ludności tracko-scytyjskiej. Cytowany wyże] autor zwraca zresztą uwagę na fakt, że część paciorków mogła byt sprowadzana bezpośrednio z południa, od strony Wielkopolski (Luka 1963 a, s. 277). W okresie tym pojawiają się na ziemiach polskich (w dorzeczu Warty) również materiały związane niewątpliwie ze środowiskiem tracko-ecytyjskim z Niziny Węgierskiej. Należą do nich np.: wędzidło I tzw. typu Yekerzug z grobu kultury wscbodniopomorskiej z Wymysfo- I wa, woj. Kalisz (Jasnosz, Jażdżewski, Pieczyński, Poklewski, Szafran-1 ski. Ząbłdewicz-Koszańska 1959, pl. 24), a także najprawdopodobniej I krępe grociki strzał do luku typu scytyjskiego, odkryte m. in. w Łagiew-1 nikach, woj. Sieradz (Abramowicz, Durczewski, Rosen-Przeworska, W»-1 klak, Ząbkiewicz-Koszańska, 1963, pl. 50). Znaleziska te mogą wyznaczać szlak handlowy, który z terenów Małej Niziny Węgierskiej poprzez I Orawę i dolinę Dunajca prowadził w kierunku Wielkopolski i dalej ku I wybrzeżom Bałtyku. Za „handlowym” pochodzeniem części tych znalezisk, zwłaszcza z V w. p,n.e., wypowiedział się również Z. Bukowski (1974, s. 61, 63). Funkcjonowanie tego szlaku w okresie halsztackim DI potwierdzone Jest też przez rozmieszczenie wyrobów metalowych, cha-1 rakterystycznych dla grupy wschodniowiolkopolskiej, występujących w dolinie Dunajca, a także na Orawie. Z doliny Dunajca znane są takie miejscowe naśladownictwa wyrobów wschodniowielkopolskich (nagolenniki typu sądeckiego), co może pośrednio świadczyć o sile wzajemnych kontaktów tych dwóch terenów. Kontakty handlowe z tzw. trać* ko-scytyjskim ugrupowaniem kulturowym nie posiadały wartości kulturotwórczych w postaci czynników inspirujących rozwój nowych form w zakresie kultury materialnej. Nie jest Jednak wykluczone, że w związku z tymi kontaktami pozostaje znaczny rozwój osadnictwa „łużyckiego" w niektórych rejonach Małopolski (zwłaszcza w dolinie Dunajca), Jaki obserwujemy w okresie halsztackim D i we wczesnym okresie lateńskim (Bukowski 1969, s. 336, 337). Przejawia się on m. in. w wy-

__nlu grodów, które w wielu wypadkach mogły spełniać istotne _M szlaku handlowym, strzegąc przepraw przez rzeki itp , jak sugeruje się w odniesieniu do zespołu grodów w Tyńcu. woj. JlJw (Nieslołowska-Wędzka 1974, s. 86 i 168). Z podobną sytuacją ^,_nv do czynienia równie* na terenie Orawy, z tym te bujny rozwój .ywtwa grupy orawskiej został zapewne zapoczątkowany koncentra-‘y ludności „łużyckiej”, przesuwającej się w obliczu niebezpieczeństwa ■ireiracji scytyjskiej ze środkowej Słowacji ku północy (Bukowski l5, s. 310-312).

Nieco uwagi należy jeszcze poświęcić kontaktom południowo-wschodniej Polski ze strefą lasostepu ukraińskiego objętą silnymi oddziały-rtnlami scytyjskimi. Kontakty te poświadczone są zwłaszcza występowaniem na terenach południowo-wschodniej Polski kolczyków gwoż-fclowatych, których znaleziska koncentrują się w obrębie grupy tamo-kaeskicj (Moskwa 1963, ryc. 2 oraz Bukowski 1974, s. 57, ryc. 8, gdzie sijoowszy stan badań). Nie są to jednak jedyne elementy świadczące - związkach tej grupy z terenami położonymi na południowy wschód od jij zasięgu. Można tu jeszcze wskazać na występowanie w wyposażeni! pochówków grupy tarnobrzeskiej grodków typu scytyjskiego (np. UUnów-Zwolaki. woj. Tarnobrzeg — Sulimirski 1948. s. 77, tabl. III 2), a takie ceramiki nawiązującej do form znanych z zespołów kulturowych strefy lasostepu (głównie zachodniopodolskiej grupy kultury scytyj-*kj), ukształtowanych w wyniku silnych oddziaływań scytyjskich (Sie-aawt-Pigany. woj. Przemyśl — Różańska 1961, s. 375. 379 i 380). Nie ¹ ** ^leż wykluczone, że paciorki szklane występujące w grobach grupy i tarnobrzeskiej przeniknęły z południowego wschodu (z kolonii nadczarnomorskich) za pośrednictwem peryferycznych grup „scytyjskich”, t których znane są one w znacznych ilościach (Petrenko 1967. s. 33). Warto też dodać, że w peryferycznych gruppeh „scytyjskich” strefy ¹ ksostopu licznie występują muszelki Kauri. które także tą drogą mogły i aę przedostać z terenów śródziemnomorskich ku Północy. Również tzw. ńręty typu Rzęsówka, pozostające zdaniem K. Moskwy (1971, s. 80) w jakimś związku z kolczykami gwożdziowatymi, są być może elementem wpływów południowo-wschodnich (grupa zachodniopodolska). Jakkolwiek oddziaływania „scytyjskie” nie doprowadziły, jak się wydaje, do bardziej istotnych przemian w obrębie grupy tarnobrzeskiej, to jednak sprawiły, że jej późna (datowana na okres halsztacki D i wczesny okres lateński) faza zatraciła po części swój „łużycki” charakter. Jako Jedyna ze wszystkich grup „łużyckich” grupa tarnobrzeska weszła bowiem w tym czasie — dzięki dość intensywnym kontaktom z ugrupowaniami kulturowymi bezpośrednio związanymi z kręgiem scytyjskim — w sferę oddziaływań świata scytyjskiego. Kolczyki gwożdziowate —. najbardziej charakterystyczny element oddziaływań południowo-* -wschodnich — nie występują jednak wyłącznie w grupie tarnobrze-