P1080138 resize

358

JAN CnOCHOUOWSM

ce ciężkich gleb nizinnych przy ówczesnym poziomie techniki agrarne 1 W wypadku Śląska środkowego czynniki te wyjaśniają w pewnej m? ' rze (choć nie w sposób całkowity) fakt kryzysu osadnictwa.

Drugą, niezwykle ważną (obok bezpośrednich skutków obcej per*. I tracji) przyczyną, która spowodowała tak wyraźną zmianą typu ksi. I tury, Jest podkreślany przez wielu badaczy fakt przerwania kontaktfe I handlowych Śląska z Południem (Sulimirski 1948 a, s. 155). Wydaje d* I mało prawdopodobne, by w warunkach zaburzeń typu militarnego, spo. I wodowanych przez penetracją obcych grup (mającą w dodatku łupież- | czy charakter — Sulimirski 1948 a, s. 159), był możliwy dalszy rozwój I dalekosiężnych kontaktów handlowych w obrębie tego samego szlaku co w okresie halsztackim C. Jest to zrozumiałe tym bardziej, te penetracja scytyjska objęła tereny, przez które przebiegał tenże szlak (p> łudniowo-zachodnia Słowacja, północne Morawy, lewobrzeżna część Śląska). Przerwanie dalekosiężnych kontaktów handlowych nastąpiło z jednej strony no skutek naruszenia w niektórych rejonach dotychczasowych struktur osadniczych i społeczno-ekonomicznych warunkujących funkcjonowanie wymiany handlowej (czego wyrazem była niejednokrotnie likwidacja całych skupisk osadniczych — uedl 1962, s. 333. 339 i 345), z drugiej zaś — w wyniku zmniejszenia się siły oddziaływań ośrodka „wschodniohalsztackiego”, spowodowanego zaburzeniami w jego rozwoju. Zanik oddziaływań „wschodniohalsztackich” spowodował z kolei załamanie się stylu halsztackiego w grupie śląskiej. Wydaje się więc że w odniesieniu do niektórych terenów ziem polskich „fala” penetracji scytyjskiej ze schyłku VI w. p.n.e. zdaje się wyznaczać wyraźną cezurę chronologiczną w rozwoju kulturowym. Na skutek załamania się osadnictwa grupy śląskiej, będącej dotąd grupą wiodącą w obrębie szeroko pojętej kultury łużyckiej, zanika na znacznym obszarze pewien typ kultury materialnej charakterystycznej dla okresu halsztackiego C. Cezurą tę możemy ustalić, opierając się na pojawieniu się ludności „scytyjskiej”, na schyłek VI w. p.n.e. Podkreślana niekiedy rola ruchów migracyjnych Celtów w odcięciu terenów Śląska od ośrodków halsztackich i italskich (Czerska 1970, s. 155; Wożniak 1971, s. 201) odnosi się jednak do nieco późniejszych czasów i może być rozpatrywana jedynie w kontekście zagadnienia wpływów północno- i środkowoitalskich. Wydaje się mało prawdopodobne, aby ze schyłkiem VI w. p.n.e. można było w sposób pewny połączyć takie przesunięcia ludów celtyckich, które przecięłyby szlak handlowy łączący Śląsk z obszarami wschodnio-alpejskimi. Fakt ten można natomiast wykazać w odniesieniu do grup ludności charakteryzującej się kulturą w typie scytyjskim. Należy tu dodać, że infiltracja elementu protoceltyckiego w wypadku terenu Moraw (kultura horakowska), leżących na szlaku pomiędzy grupą śląską a obszarami wschodnioalpejskiml, nie doprowadziła najprawdopodobniej do utworzenia się bariery uniemożliwiającej kontakty Północ_Polud-

_rtCii równoczesnych powiązań kultury horakowskiej ze środowi-I \* * jwrylskim (Bukowski 1969, s. 259-261). Nie moina też wykluczyć, I    wyprzedzającym penetracją scytyjską kontakty te dokony-

I _się ^jiciowo z pominięciem zasiągu kultury horakowskiej, np.

przełącz Jabłonkowską i dalej wzdłuż Wagu, choć (aktem Jest, i_cn mógł mieć tylko pomocniczy charakter (Bukowski 1969,

I

przerwanie ożywionych kontaktów z Południem (głównie z ob-I -,'iini wschodnloa Ipe jskimi) poprzez tereny objąte osadnictwem H _upy śląskiej nie przeszło również bez echa w rozwoju kultu-I innych połaci naszego kraju. Przede wszystkim zwraca tu I ^ wzrost znaczenia kontaktów Pomorza Wschodniego (czy W ogóle I gtrefy nadbałtyckiej) z terenami leżącymi w dorzeczu środkowej

■    j Łiby, a poprzez te ostatnie z obszarem północnej oraz środkowej Italii I (Łuka 1963, s. 248-251). Wydaje siq, że u schyłku okresu halsztac-

■    Wgo C i w okresie halsztackim D podstawową rolę w rozwoju daleko-

■    śfinych kontaktów handlowych ludności związanej z najbardziej pręż-I nymi ugrupowaniami kulturowymi na ziemiach polskich odgrywał szlak I prowadzący ^w kierunku basenu Morza Śródziemnego przez tereny le-I łące nad środkową Łabą. Kontakty Pomorza Wschodniego z tymi obsza-

■    rani dokonywały się bądź to drogą morską do ujścia Łaby, a potem I « górą lej rzeki (Łuka 1963, 8. 248, 249), bądź też drogą lądową dzięki

H połrednictwu ludności kultury łużyckiej (grupy w schodni ov. .clkopol-I * białowickiej). Ta zmiana orientacji dróg handlowych, wynikająca * faktu przecięcia u schyłku VI w. p.n.e. szlaku prowadzącego przez I Bramę Morawską, zbiega się w czasie z narastaniem (wobec załamania I śę wpływów ośrodka „wschodniohalsztackiego”) siły oddziaływań pół-I aocno- i środkowoitalskich (Wożniak 1971, s. 199). Zmiany w zakresie I natężenia oddziaływań tych dwóch ośrodków ilustruje najlepiej chro-

■    aologia importów wschodniohalsztackich i italskich oraz ich naśladow-aictw występujących na ziemiach polskich. Z zestawienia wykonanego

■    przez J. L. Łukę (1957-1959, s. 82, 83 oraz tabela 2) dla obszaru zaję-V tego przez kulturę łużycką wynika mianowicie, że importy wschodnio-i halsztackie są właściwie wyłącznie datowane na Hallstatt C, importy I italskie zaś pochodzą w zdecydowanej większości t okresu halsztackie-I go D. (Nie biorę tu oczywiście pod uwagę wyrobów charakteryzujących

IH się szerszą chronologią: Hallstatt C-D.) Rozmieszczenie tych znalezisk I potwierdza z kolei tezę o zmianie orientacji szlaków handlowych. O ile I bowiem importy wschodniohalsztackie występują niemal wyłącznie w ■ zasięgu grupy śląskiej, zwłaszcza w obrębie środkowego Śląska, zaeho-■ dniej Wielkopolski, a także Wyżyny Głubczyckiej (ryc. 1), to italskie I skupiają się zwłaszcza w dorzeczu środkowej Warty i Prosny, na Ku-I jawach oraz — co jest dość znamienne — na Dolnych Łużycach. skąd ■ brak było dotąd zupełnie importów wschodniohalsztackich (ryc. 2). Na