P1170895

JAN CUOCHOROWSK1 ZE STUDIÓW NAD OKRESEM HALSZTACKIM 359

358

JAN CUOCHOROWSK1 ZE STUDIÓW NAD OKRESEM HALSZTACKIM 359

358

I «ie ¹ racji równoczesnych powiązań kultury horakowskiej ze środowi-jjiem iliryjskim (Bukowski 1969, s. 259-261). Nie można też wykluczyć, * w okresie wyprzedzającym penetrację scytyjską kontakty te dokonywały się częściowo z pominięciem zasięgu kultury horakowskiej, np. J poprzez Przełęcz Jabłonkowską i dalej wzdłuż Wagu, choć faktem jest,

; jj szlak ten mógł mieć tylko pomocniczy charakter (Bukowski 1969, j s. 334).

Przerwanie ożywionych kontaktów z Południem (głównie z ob-I garami wschodnioalpejskimi) poprzez tereny objęte osadnictwem i grupy śląskiej nie przeszło również bez echa w rozwoju kultu-I rowym innych połaci naszego kraju. Przede wszystkim zwraca tu uwagę wzrost znaczenia kontaktów Pomorza Wschodniego (czy w ogóle strefy nadbałtyckiej) z terenami leżącymi w dorzeczu środkowej Uby, a poprzez te ostatnie z obszarem północnej oraz środkowej Italii (Łuka 1963, s. 248-251). Wydaje się, że u schyłku okresu halsztackiego C i w okresie halsztackim D podstawową rolę w rozwoju dalekosiężnych kontaktów handlowych ludności związanej z najbardziej prężnymi ugrupowaniami kulturowymi na ziemiach polskich odgrywał szlak prowadzący w kierunku basenu Morza Śródziemnego przez tereny lejące nad środkową Łabą. Kontakty Pomorza Wschodniego z tymi obszarami dokonywały się bądź to drogą morską do ujścia Łaby, a potem w górę tej rzeki (Łuka 1963, s. 248, 249), bądź też drogą lądową dzięki pośrednictwu ludności kultury łużyckiej (grupy wschodniowiełkopol-skiej i białowickiej). Ta zmiana orientacji dróg handlowych, wynikająca i faktu przecięcia u schyłku VI w. p.n.e. szlaku prowadzącego przez Bramę Morawską, zbiega się w czasie z narastaniem (wobec załamania się wpływów ośrodka „wschodniohalsztackiego") siły oddziaływań pół-< nocno- i środkowoitalskich (Woźniak 1971, s. 199). Zmiany w zakresie natężenia oddziaływań tych dwóch ośrodków ilustruje najlepiej chronologia importów wschodniohalsztackich i italskich oraz ich naśladow-nictw występujących na ziemiach polskich. Z zestawienia wykonanego przez J. L. Łukę (1957-1959, s. 82, 83 oraz tabela 2) dla obszaru zajętego przez kulturę łużycką wynika mianowicie, że importy wschodnio-halsztackie są właściwie wyłącznie datowane na Hallstatt C, importy italskie zaś pochodzą w zdecydowanej większości z okresu halsztackiego D. (Nie biorę tu oczywiście pod uwagę wyrobów charakteryzujących się szerszą chronologią: Hallstatt C-D.) Rozmieszczenie tych znalezisk ! potwierdza z kolei tezę o zmianie orientacji szlaków handlowych. O ile bowiem importy wschodniohalsztackie występują niemal wyłącznie w zasięgu grupy śląskiej, zwłaszcza w obrębie środkowego Śląska, zachodniej Wielkopolski, a także Wyżyny Głubczyckiej (ryc 1), to italskie skupiają się zwłaszcza w dorzeczu środkowej Warty i Prosny, na Ku-. jawach oraz — co jest dość znamienne — na Dolnych Łużycach, skąd I brak było dotąd zupełnie importów wschodniohalsztackich (ryc. 2). Na

cc ciężkich gleb nizinnych przy ówczesnym poziomie techniki agrarne], W wypadku Śląska środkowego czynniki te wyjaśniają w pewnej mie-rze (choć nie w sposób całkowity) fakt kryzysu osadnictwa.

Drugą, niezwykle ważną (obok bezpośrednich skutków obcej pene-tracji) przyczyną, która spowodowała tak wyraźną zmianę typu kul. tury, jest podkreślany przez wielu badaczy fakt przerwania kontaktów handlowych Śląska z Południem (Sulimirski 1948 a, s. 155). Wydaje się mało prawdopodobne, by w warunkach zaburzeń typu militarnego, spowodowanych przez penetrację obcych grup (mającą w dodatku łupieżczy charakter — Sulimirski 1948 a, s. 159), był możliwy dalszy rozwój dalekosiężnych kontaktów handlowych w obrębie tego samego szlaku co w okresie halsztackim C. Jest to zrozumiałe tym bardziej, że penetracja scytyjska objęła tereny, przez które przebiegał tenże szlak (po-łudniowo-zachodnia Słowacja, północne Morawy, lewobrzeżna część Śląska). Przerwanie dalekosiężnych kontaktów handlowych nastąpiło z jednej strony na skutek naruszenia w niektórych rejonach dotychczasowych struktur osadniczych i społeczno-ekonomicznych warunkujących funkcjonowanie wymiany handlowej (czego wyrazem była niejednokrotnie likwidacja całych skupisk osadniczych — Gedl 1962, s. 338, 339 i 345), z drugiej zaś — w wyniku zmniejszenia się siły oddziaływań ośrodka „wschodniohalsztackiego”, spowodowanego zaburzeniami w jego rozwoju. Zanik oddziaływań „wschodniohalsztackich” spowodował z kolei załamanie się stylu halsztackiego w grupie śląskiej. Wydaje się więc, że w odniesieniu do niektórych terenów ziem polskich „fala" penetracji scytyjskiej ze schyłku VI w. p.n.e. zdaje się wyznaczać wyraźną cezurę chronologiczną w rozwoju kulturowym. Na skutek załamania się osadnictwa grupy śląskiej, będącej dotąd grupą wiodącą w obrębie szeroko pojętej kultury łużyckiej, zanika na znacznym obszarze pewien typ kultury materialnej charakterystycznej dla okresu halsztackiego C. Cezurę tę możemy ustalić, opierając się na pojawieniu się ludności „scytyjskiej”, na schyłek VI w. p.n.e. Podkreślana niekiedy rola ruchów migracyjnych Celtów w odcięciu terenów Śląska od ośrodków halsztackich i italskich (Czerska 1970, s. 155; Wożniak 1971, s. 201) odnosi się jednak do nieco późniejszych czasów i może być rozpatrywana jedynie w kontekście zagadnienia wpływów północno- i środkowoitalskich. Wydaje się mało prawdopodobne, aby ze schyłkiem VI w. p.n.e. można było w sposób pewny połączyć takie przesunięcia ludów celtyckich, które przecięłyby szlak handlowy łączący Śląsk z obszarami wschodnio-alpejskimi. Fakt ten można natomiast wykazać w odniesieniu do grup ludności charakteryzującej się kulturą w typie scytyjskim. Należy tu dodać, że infiltracja elementu protoceltyckiego w wypadku terenu Moraw (kultura horakowska), leżących na szlaku pomiędzy grupą śląską a obszarami wschodnioalpejskimi, nie doprowadziła najprawdopodobniej do utworzenia się bariery uniemożliwiającej kontakty Północ-Połud-