P1170928

102

JERZY FOOBL

Tablica X. Przykłady stempli:

j — VI 11.0 Crpcllo (Wiochy). 2 — 0*trovul Marc-Blvolaril (Rumunia), 3 — Nltrlansk? HrAdok fCaecłioelowecłei. i — Biskupin (Polska), 5 — Lenda (Grecja — Kreta), 6 — Pilat-Oszczywllk (Polsu); i-a.j - wg G. Bśndłego. 4 — wg Z. Rajcwskiego. • — rysunek s oryginału

Tafel L Bcispicie der Tonstempel:

1 — Tina CapeOa (Italicn). 1 — Ostrovul Marc-Bivolarii (RumMnien). 3 — Nltrlansk? HrAdok (TM lun liiHiask sil. 4 — Biskupin (Polco). 5 — Lenda (Grlcchcnlond — Kreta), « — Pilat--OeesywOk (Polca); i-ł. 5 — nach O. BAndl. 4 — nach Z Rajewskl. « — Originnlzelchnung

znaleziony w obrębie osiedla obronnego kultury łużyckiej (stanowisko 4, ar 37) na złożu wtórnym, co ponad wszelką wątpliwość stwierdził sam odkrywca (warstwa II zawierała m. In. wtręty wczesnośredniowieczne)¹®. Datowanie stempla na okres HaD nie jest jednak uzasadnione analogiami. Jest on znacznie starszy i pochodzi najpewniej z wczesnej epoki brązu, a został przeniesiony na stanowisko 4 we wczesnym średniowieczu, może w trakcie robót ziemnych, z terenu któregoś z okolicznych stanowisk wczesnobrązowych. Przypomnijmy, że w niewielkiej odległości od stanowiska 4 został zlokalizowany słynny „kraal" kultury iwieńskiej (stanowisko 2a)^M.

Drugim przedmiotem, który nas interesuje, jest płytka gliniana z Pi- ¹

łata-Oszczywilka k. Kalisza^{2 3 4 5 6 7 8}, dość mocno zniszczona. Ma ona kształt prostokąta o bokach 6,3 i 4,5 cm. Jej grubość wynosi 1,4 cm (tabl. 1:6). Jedna strona płytki jest zupełnie gładka, natomiast na drugiej znajdujemy w sumie osiem dołków, ułożonych po cztery w dwóch równoległych rzędach. Pomiędzy rzędami dołków biegnie głęboki żłobek. I ten przedmiot uważano dotychczas za formę odlewniczą do produkcji guzków, na co także miało jakoby wskazywać silne przepalenie „zdobionej" strony płytki. Po zapoznaniu się z autopsji z zabytkiem wydaje mi się, że przepalenie może mieć wtórny charakter, nie związany wcale ze stykiem z gorącym płynnym brązem. Zresztą i tutaj, podobnie jak w przypadku okazu biskupińskiego, kształt całości negatywu zdaje się z punktu widzenia technologii odlewnictwa niezbyt zrozumiały i celowy. Nie ma zatem większych przeszkód, by zweryfikować okaz z Piłata również jako stempel Znaleziono go w obrębie wielokulturowej osady otwartej (stanowisko la, ar 36, ćw. A), w warstwie III datowanej przez odkrywców na okres halsztacki. Z publikacji oraz danych archiwalnych wynika, że zespół, z którego pochodzi stempel, nie jest zbyt pewny i że istnieje realna możliwość, iż pochodzi on ze złoża wtórnego. Jest rzeczą uderzającą, iż formalnie okaz z Piłata nawiązuje ściśle do średniominojskiego stempla steatytowego z tholosu II w miejscowości Lenda na Krecie (tabl. 1:5). Podobieństwo to nie upoważnia jednak do mechanicznego zrównywania chronologii obu okazów, bez projekcji na konkretne tła kulturowe. Do kwestii tej jeszcze wrócimy.

Zastanówmy się teraz, z jakimi szerzej pojętymi stosunkami kulturowymi można by wiązać obecność stempli, pochodzących w swej idei z Południa, na ziemiach polskich. Ogólnie wiadomo, że eksponentem elementów wschodnio-śródziemnomorskich (bałkańsko-anatolijskich) w Europie centralnej była kultura madziarowska¹³. Na jej to właśnie terytorium znajduje się jednocześnie wyróżniające się Skupisko znalezisk stempli. Siłą faktów kierujemy zaitem naszą uwagę ku wpływom kultury ma-dziarowskiej na północ od Karpat, czyli na ziemie polskie. Pierwsze cechy madziarowskie ujawniono tu zaledwie przed kilkunastu laty, na terenie

1

Rajcwiki, Ciekawe narzędzia..., s. 29.

“ A. Garda w sk i, J. Dąbrowski, R. Miklaszewska, J. Miśki c-wicz, Kraal z wczesnej epoki brązu to Biskupinie, po w. Żnin, „Wiadomości Archeologiczne”, t. XXIV, 1957. z. 1. s. 189-208.

2

Zbiory Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, inw. 1951:569, kat. 1951 : 1473 h; J. Kostrzewski, Wytwórczość metalurgiczna w Polsce od neolitu do wczesnego okresu żelaznego, „Przegląd Archeologiczny”, t. IX, 1950-1953, s. 198, ryc. 36; D, D u r c ze w s k i, W. Śmigielski, Materiały do osadnictwa ludności kultury

3

łużyckiej w Wielkopolsce, cz. III, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, vol XX,

4

(1969) 1970, S. 70, tabl. 18 : 29.

5

^UZ. Bukowski, Studia nad południowym i południowo-wschodnim pograniczem kultury łużyckiej, Wrocław—-Warszawa—Kraków 1969, s. 162-163; A. T o ć I k,

6

J. VIadśr, Prahlad badania v problematike vyvoja Slouenska v dobę bromo

7

wej, „Slovc¹nskA Archcológia”, R. XIX, 1971, cz. 2, s. 389-390; V1 a d ś r, WtOurO-

8

pSische..., s. 266-387.