P1180320

76 Bofwtau Grdioa

krcsil/iJ.'|C poszczególne elementy naczynia. Na uwagę zasługuje ponadto nader pomysłowa i staranna kompozycja motywów zdobniczych jak i samo formy motywów.

We wczesne] fazie rozwoju kultury łużyakiej pojawiają się w ceramice pierwszo przedstawienia figuralne w postaci naczyń zoomorficz-nych. Są to Jednak tylko przykłady nieliczne.

W młodszym okresie epoki brązu dostrzegalna jest pewna zmiana stylu ceramiki. Wzrasta ilość form naczyń, które charakteryzuje ostre profilowanie i wyraźny podział naczynia na poszczególne elementy jak szyjka, brzusicc i często podkreślone wyodrębnione dno. Motywy orna-mentacyjne są utworzone przeważnie z głęboko rytych szerokich żłobków lub tez przez nalepiane listewki plastyczne. Tworzą one układy pionowe lub skośne na brzuścach naczyń. Ponadto pojawia się motyw jodełkowy z krokwiastymi zakończeniami. Zasady kompozycji poszczególnych motywów omamentacyjnych, ich powiązanie z tektoniką naczyń pozostają analogiczne jak w starszej fazie rozwoju kultury łużyckiej. Podobnie również można powiedzieć, 'iż umiejętność osiągania znakomitych efektów artystycznych w operowaniu ornamentyką oraz formą naczyń utrzymuje się przynajmniej na podobnym poziomie co i w okre-się poprzednim.

W młodszym okresie epoki brązu częstsze staje się posługiwanie motywami figuralnymi. Po raz pierwszy pojawiają się na naczyniach ludności kultury łużyckiej ryte przedstawienia postaci ludzkich i zwierzęcych. Wszystkie te postacie są potraktowane bardzo schematycznie, zarysowane tylko pojedynczymi żłobkami. W przypadku wyobrażeń postaci ludzkich głowa bywa zaznaczona dołkiem. Charakterystyczny jest natomiast układ rąk i nóg. Już w młodszej epoce brązu mamy do czynienia z dwoma układami rąk, które będą utrzymywały się i w późniejszych przedstawieniach. Jeden przykład to ręce wyprostowane, skierowane skosem ku dołowi na oba boki, drugi natomiast to ręce wyciągnięte na oba boki. Nogi postaci ludzkich ustawione są przeważnie w rozkroku. Postacie zwierząt są oddawane również bardzo prostym rysunkiem przy pomocy jednego żłobka. Wyklucza to w większości przypadków możliwości bliższego określenia gatunku zwierzęcia. Zarówno ludzkie jak i zwierzęce postacie są potraktowane statycznie i brak w nich próby oddania jakiegoś ruchu. Wszystkie te przedstawienia występują na naczyniach pojedynczo i są wplecione w rytmiczny układ motywów geometrycznych. Wyjątek stanowi tutaj przykład dzbanka z Węgorza, woj. szczecińskie, gdzie mamy do czynienia ze sceną przedstawiającą parę zwierząt.

W omawianym okresie rozwoju kultury łużyckiej występują już prawie wszystkie formy przedstawień figuralnych. Obok naczyń zooroor-flcznych, gliniane figurki ptaszków, pucharki w kształcie nogi lub buta oraz rogów jak i wspomniane już wyżej ryte przedstawienia figuralne. Pomijając szczegółową charakterystykę tych przedstawień, która została dokonana już w innej pracy poświęconej motywom figuralnym w sztuce ludności kultury łużyckiej,⁴ można ograniczyć się tutaj do uwag ogólniejszych.

Na podkreślenie zasługuje przede wszystkim fakt wystąpienia w młodszym okresie epoki brązu motywu ptaka, który następnie stanie się bodaj najpospolitszym motywem wśród przedstawień figuralnych kultury łużyckiej. W przypadku naczyń zoomorficznych wielokrotnie rozpoznanie postaci zwierzęcej nie jest łatwe, jednak najczęściej rozpoznawalna jest postać ptaka. Uderza w tych przedstawieniach zoomorficznych niejednokrotnie nieprzestrzeganie porządku anatomicznego lub zgoła łączenie w jednym przedstawieniu cech anatomicznych różnych zwierząt, a więc np. postać ptaka na 4 nóżkach lub też z umieszczonymi na głowie rogami; wreszcie spotykamy również postacie zwierzęce ze zorientowanymi do tyłu stopami. Wydaje się, że wspomniane cechy naczyń zoomorficznych wiążą się z ich funkcją. Z uwagi jednak, że bardziej interesują nas tutaj ich walory artystyczne, trzeba podkreślić jeszcze jedną sprawę. Większość naczyń zoomorficznych jak i figurki ptaszków pokryte są ornamentem. Motywy są w zasadzie analogiczne jak na naczyniach z tego czasu. Nie wyobrażają one żadnych, nawet w schematyczny sposób, detali anatomicznych postaci, lecz wykazują — podobnie jak w przypadku naczyń kultury łużyckiej —wyraźny związek z tektoniką przedstawień figuralnych, a w układach poszczególnych motywów zachowana jest charakterystyczna dla ornamentu rytmika.

Na zakończenie tych krótkich uwag, poświęconych osiągnięciom artystycznym ludności kultury łużyckiej w ceramice w młodszym okresie epoki brązu, wspomnieć jeszcze trzeba o kilku formach specjalnych pojawiających się w tym czasie. Chodzi mianowicie o różne naczynia zdobione plastycznymi motywami zoomorficznyna, czy wreszcie wózki kuLtowe wykonane głównie z gliny, których przykładem jest dobrze zachowany egzemplarz z Brzeźniaka, woj. szczecińskie. Natomiast w przypadku naczyń są to kubki z wymodelowaną głową barana lub też umieszczone na dnie naczynia figurki ptaszków. Pozostawiamy poza naszymi rozważaniami zagadnienie funkcji tych przedmiotów; stanowią one

⁴ B. Gedlga, Motywy figuralne w *ztuce ludnoici kultury łużyckiej. Wrocław — Warszawa — Kraków 1970.