P1180363

162 .Gerard Łabuda

rzucenie zwierzchnictwa," co stale błąka się w starszej literaturze przedmiotu, lecz przede wszystkim kohabitację, jak o tym pouczają nas dzieje zasiedlania innych krajów ówczesnej Europy.

W literaturze archeologicznej za taką kulturę przypisywaną na Pomorzu Słowianom uwala się kulturę oksywską. Nie wdając się tutaj J w szczegółowy rozbiór tej hipotezy, wypadnie zgłosić wobec niej daleko) idący sceptycyzm. Wydaje się mało prawdopodobne, aby Słowianie stawiali swój pierwszy krok na Pomorzu od owej skrajnej peryferii. Rozumie się wprawdzie, że powyższa nazwa ma jedynie charakter wywoławczego sygnału, ale też dlatego należy się wstrzymać z ostatecznym sądem w tej sprawie do mementu odkrycia wcześniejszych i równie reprezentatywnych dla tej kultury stanowisk bliżej bezspornie słowiańskiego centrum osadniczego.

Nie przywiązując więc nadmiernej wagi do nazw-symbolów i do wydarzeń-symbolóW, większy nacisk należy położyć na prawidłowości rozwojowe (w tym wypadku ruchy migracyjne, kohatoitacyjne) i na fakty o charakterze masowym i jednoznacznym w swej wymowie.

Do takich faktów, które mówią same za siebie, należą niewątpliwie nazwy obiektów geograficznych, przede wszystkim zaś wodnych. Otrzymaliśmy wreszcie długo oczekiwaną analizę onomastyczną wszystkich nazw rzecznych Pomorza między dolną Wisłą i dolną Odrą “, która po dołączeniu niektórych nazw z terenów sąsiednich pozwala nam zorientować się w nawarstwieniach znaczeniowych i chronologicznych nazw rzecznych na Pomorzu. Dzielą się one na cztery grupy. Do pierwszej zaliczymy nazwy archaiczne, przeważnie odnoszące się do rzek wielkich. do drugiej nazwy rzeczne trudne do objaśnienia, a więc także zawierające pierwiastki archaiczne, ale przeważnie odnoszące się do obiektów mniejszych, do trzeciej nazwy bezspornie słowiańskie, zapewne nie wychodzące poza okres 500 r. n.e., a przeważnie młodsze, wreszcie do czwartej nazwy bezspornie niemieckie, nie wychodzące poza XIII w. n.e., a więc pochodzące z okresu kolonizacji i germanizacji Pomorza. Nas interesuje w tej chwili tylko ta pierwsza grupa, do której zaliczam następujące obiekty: Brda, Drawa, Drwęca, Dziwna (ramię ujścia Odry), Gwda (wzgl. Kwda, wzgl. Gida), Ina (i jez. Ińsko), Jana. Jonka (wzgl. Janka), Łeba, Łupawa, jez. Miedwie, Motlawa, Mienia. Myślą. Noteć (tudzież Niecą), Nogat, *Obra (skąd Obrownica), *Obra (niera. Wobbrow), Odryna, Parsęta, Radew, Radunia, Reda, Rega, Re-galica (ramię Odry), ‘Rura (skąd Rurka), 'Rura (skąd Rurzyca), Słubia

■ Ob. K. Rzetelska-Feloszko, J. Duma, Nazwy rzeczne Pomorza między Dolną Wisłą o Dolną Odrą, Wrocław 1977; monografia ta niestety nie objęła nazw i ręcznych z ziem nadnoteddeh.

(dopł. Odry), Słupia (wzgl. Stupa), Świna (ramię ujścia Odry), Unieść, Wda, jez. Wdzydze, *Wiadua (dolny bieg Odry), *jez. Vidante (brak rekonstrukcji), Wieprza, Wierzyca, Wietcisa, Węgiermuca, Wkra, Wodry-na (raczej jednak: Odryna, jak Odra), Wogra (raczej jednak: Ogra), Wtra wzgl. Wetrą (brak poprawnej rekonstrukcji), wreszcie wymienić też należy źródł. zapis: Nifloza, wzgl. Livelose (rekonstrukcja: Łiwka z pewnością chybiona); może zapis oryginalny brzmiał: Uifloza, co kopiści odczytali: Nifloza.

Wiele spośród nazw wodnych tutaj wymienionych ma charakter in-doeuropejski, a zatem nie można ich powiązać z określoną jednostką etniczną, jak np. Brda, Łeba, Odra, Odryna, Wista, dalej Łupawa, Mfe-nia, Jana, Janka, Rade>w, Radunia, Reda, Świna, Słupia, Wkra, Wieprza. Nazwy te jednak nabiorą właściwego znaczenia, jeżeli w poprzednim wykazie uda się stwierdzić nazwy specyficzne pod względem przynależności etnicznej. Do takich zaliczył ostatnio Tadeusz Milewski takie nazwy, jak: Drawa, Drwęca, Odra, Noteć, Niecą, Wierzyca oraz Wiadua, które jednoznacznie określił on jako podejrzane o pochodzenie wene-tyjskie wzgl. iliryjskie^M. Max Vasmer do nazw wenecko-ilirskich zaliczył też Inę, prawy dopływ Odry; Milewski poczytał ją za nazwę słowiańską, nawiązując ją do rzeki Ipa, inaczej Ina (lewy dopływ Prypeci). Stanowisko Milewskiego nie wydaje się słuszne, gdyż także dla Ipy nie da się znaleźć odpowiedników słowiańskich. Za nieudane należy też uznać dotychczasowe próby wyprowadzenia nazwy z temat: *oi-n- ’on, jeden’, lub też z tematu: *yu-na- 'młody', gdyż nie dają one żadnego określonego sensu dla nazw rzecznej. Prawidłową drogę wdrażał H. Kra-he, wiążąc nazwę rzeki Inn, (dopł. Dunaju) z celt. en- 'woda', stąd *En--i os — Inn.⁵⁵.

Do nazw weneckich należy dalej zaliczyć: Rurkę, Rurzycę z pierwotnego: ‘Rura, mające odpowiedniki w Westfalii i Belgii, z tematu:

«< Ob. T. Milewski, Nazwy z obszaru Polski podejrzane o pochodzenie wene-iyjskie lub iliryjskie, Slavia Antiąua, U: 1964. s. 37—86; cytuję według wydania zbiorowego: Z zayodnieA językoznawstwa ogólnego i historycznego. Warszawa 1969. s. 366 1 n. (w pracy tej cytowane są wszystkie ważniejsze rozprawy innych bada-ozy, zajmujących się tą kwestią). Z hipotezą nazw ilirskich na północ od Karpat należy się obecnie rozstać na zawsze.

** M. Vasmer, Beilrfipe rur alten Geographie der Gebiete zwischen Elbę und Weichsel, Zoitsch. f. slnv. Philologie, 5: 1929, s. 360 i n.; cytuję według M V a Sm er, Śchrifteii zur siat). XHertumskunde und Namenkunde, t II, Berlin 1971, s. 543—544;

T. Milewski, Nazwy...... 286—289; H. Krabe, Unsere dllesten Flussnamen,

Wiesbaden 1964, s. 105—106.