P1190092

„antynauki”¹, specjalną książkę, poświęconą fałszywym mniemaniom religijnym o zjawiskach astronomicznych, meteorologicznych, geologicznych, geograficznych, biologicznych itp. Poprzestańmy więc na garści przykładów tych poglądów.

Doktryny religijne rozróżniają trzy „światy”, trzy zasadnicze obszary kosmiczne: niebo, ziemię i podziemia ¹. Warto tu podkreślić, iż to zróżnicowanie pionowej struktury kosmosu na trzy warstwy odbijało się nie tylko w wierzeniach — lecz również w budownictwie i w podziałach plemiennych. Tak więc np. Indianie Osagowie mieszkają w trzech osiedlach natomiast plemię Na-khi (nomadzi chińsko-tybetańscy) dzieliło się na trzy grupy rodowe, które odprawiają ofiary w różnych miesiącach⁶⁸. W tej chwili jednak interesują nas nic społeczne i kultowe konsekwencje idei „trzech światów”, lecz przejawy wierzeń o nich. Z jednej strony powstaje tu problem czynnika integrującego wszystkie te światy w jedną całość — kosmos, z drugiej zaś — kwestia jakiegoś czynnika rozgraniczającego owe sfery kosmiczne.

Pierwszy problem — „osi świata” (w postaci „góry kosmicznej” bądź „drzewa kosmicznego”) zreferujemy przy omawianiu ładu kosmicznego, tutaj zaś zastanówmy się nad charakterem zjawisk, które mają spełniać rolę linii rozdzielających sfery kosmosu. Granicę między światem niebieskim a światem ziemskim stanowi sklepienie — firmament. Wątek firmamentu jest rozpowszechniony we wszystkich religiach, wszędzie też utrzymuje się wiara w stalą naturę tej przegrody między¹ niebem a ziemią, na co wskazuje już sama jego nazwa „sklepienie”. O wierzeniach w trwałą, „solidną” budowę firmamentu*¹ świadczą nie tylko teksty Biblii **, lecz także i jego nazwy oraz koncepcje w innych religiach. I tak np. w języku starohinduskim — sanskrycie, spotykamy się ze słowem atman, które oznacza zarazem „skałę”, „kamień” i „niebo”; w języku staroperskim mamy odpowiednik tego słowa — atman. Przekonanie, że niebo jest zrobione ze skały lub kamieni, spotykamy w religiach Indonezji i Oceanii. Północni Andamańczycy wierzą, że niebo (tau) jest zbudowane ze skały (kamieni) i nazywają je dlatego tau-meo („kamień niebiański") **. Główny bóg Andamańczyków — Puluga „zamieszkuje wielki kamienny dom w górze” ^,#; dom ten to niebo, wyobrażane jako olbrzymia skała¹¹. Podobnie i Nagowie (Lhota-Naga i Ao-Naga) z Assamu wierzą, że niebo jest twarde jak skała i służy za podłogę w świecie duchów (potsos)^M.

Jest rzeczą nader prawdopodobną, że idea nieba jako skały, jego kamienistej budowy, wywiodła się z częstej obserwacji spadania meteorytów. Z drugiej

135

1

es zob. W. MUller: Dis Reltgtouen der Waldiandłndlaner Nordame-rikes, Berlin 1955, ². IM.

es Zob. J. T. Rock: The Mitan bpó Cer amony. „Monumenta Serlca", Pelping 1965, vol. XII (wg C. von Korvin-Krasiński: Mlkrokoenoe uml Mekrokoemot..., Dttweldorf 1960, a. 161).

n Nazwa „firmament" wywodzi al* z łacińskiego Jirmós — stały, trwały.

Cl zob. Genesis I, 6—8. M; Łrodus XXIV, 10; Hiob XXXVII, 18; Łajesz XIII. U.

śs Zob. A. R. Brown: The Amiaman JKanders, London 1328, s. 18.

w Zob. E. H. Min: On the Aborlglnal Inhabitaiu o/ MM Andante* Isfends. London mi, s. BO.

ti Zob. W. Schmidt: Der Ursprung der Gottestdee, L UL etr. MŁ por. te* E. H. Men, lamie, a. 160.

7i Zob. J, p. Mills: The Lhota Napę*. London iw, o. m. 1 legat autora The Ao Nepea. London IBM, o. MS.

2

4 W Języku niemieckim mówi sic. nieco bardzie) precyzyjnie niż u nas, o Oberwelt — „świat górny", Welt — „świat" i l/nłerwell — „świat dolny".