P1190095

wysep Malajski), którzy wyobrażają sobie swego głównego boga Enku jako niedźwiedzia; towarzyszący grzmotowi piorun jest wtedy drganiem jego czerwonego jęzora w otwartej przy ryku paszczy ®⁶.

Z innych przykładów takich mniemań o zjawiskach atmosferycznych warto jeszcze wspomnieć, co sądzą Polinezyjczycy o spadających często „z nieba" kawałkach pumeksu. Nie wiedząc o tym, że to efekt działalności wulkanów, nie znając więc przyczyn tego zjawiska — uznali je za coś boskiego, nazywając kawałki pumeksu „kośćmi Lu”. Otóż według mitu z wyspy Samoa, Lu (Ru) był to bóg, dziadek głównego samoańskiego herosa kulturowego Maui; Maui zabił swego dziadka w ten sposób, że podrzucał go tak długo ku niebu, póki ten za którymś tam razem nie zaplątał się ramionami i głową między gwiazdy, pozostał „w górze” i zmarł tam z głodu. Spróchniałe kości Lu spadają kawałkami z nieba jako pumeks®⁷.

Ale i u ludów bardziej cywilizowanych znajdziemy mnóstwo przykładów takich naiwnych interpretacji zjawisk przyrody, „wyjaśnień”, które śmieszą nas wskutek ignorancji podstawowych obecnie faktów naukowych. Jeszcze bowiem do niedawna i u nas wierzono w złowróżbne znaczenie np. pojawienia się komet; miały one zwiastować wojnę, klęski żywiołowe itp. Wskazuje na to już sam tytuł wydanej przed ponad trzema wiekami książeczki, napisanej przez jezuitę ks. M. Bembusa: Kometa, to yest pogróżka z nieba (Kraków 1619). Nie musimy tu także chyba rozwodzić się nad lękiem przed piorunami i wyjaśnia-

M Zob. W. W. Skcat 1 Ch. O. Blogden: Pogan Racot o/ Mie Mulay PenilMula, London IMS, I. II, t. Tb.

«* zob. T. Margul: j. w., s. )«.

niem ich jako „gniewu bożego"**. Przejdźmy od tych paru ilustracji kosmografii religijnej do zagadnień bardziej ogólnych, a mianowicie do generalnej koncepcji struktury wszechświata w doktrynie religijnej.

Budowa wszechświata: lad kosmiczny i cud

Zasadniczą cechą kosmologii religijne] — jak zresztą i całego światopoglądu religijnego — jest dualizm, czyli teza o dwoistym, sprzecznościowym charakterze rzeczywistości (ziemskiej i pozaziemskiej). Na dualizm ten natknęliśmy się już przy omawianiu stosunku many i sacrum oraz tabu i grzechu. Dualizm religijny ⁸⁸ występuje we wszystkich składnikach doktryny i kultu religijnego. Przejawia się on np. jako teza

0    sprzeczności materii i ducha, duszy i ciała, świata

1    Boga lub świata doczesnego i świata pozaziemskiego, dobra i zła itd. Wiele spośród powyższych dualizmów ma znaczenie kosmologiczne: orzekają przecież o strukturze świata, że składa się on z pierwiastka materialnego i duchowego itp. Nie będziemy się tym jednak zajmować bliżej, albowiem zreferowanie poglądów religijnych i bardzo im pokrewnych — idealistycznych, znajdziemy w dowolnym podręczniku historii filozofii. Zainteresujmy się natomiast pewnym szczególnym, nader dla rcligii ważnym dualizmem, a mianowicie dualizmem Kosmosu i Chaosu.

Powiedzieliśmy już przy omawianiu kosmogonii, że właściwą treścią stworzenia świata przez Boga-Stwórcę

w Zob. np. A. Czaplicka: Piorun to wlcrzenfóch różnych łudzę „Ziemia”, 3, 1912. s. 754—762.

M UZywamy tuta) pojęcia „dualizm religijny' w celu odroamenia go od zbliżonego zresztą doń dualizmu ttUuattctnago, etyk tezy głoszącej. IZ Istnieją dwie zasady czy pierwiastki bytu: materialny 1 Idealny, spirytualny. Bliżej o tym aob. U. Bianchl; it duallaine reltploao. Soppio storlco ed elaoloplco; Roma MM, m. T.

l»i