P1190854 (2)

*5*

cisrając v początkach V wieku p.n.o. do okolio Poznania. Następnie v ciągu schyłkowej fasy okresu halsztackiego objęła pozostałą część Wielkopolski 1 dotarła do północnej części Dolnego śląska, zajęła Kujawy, Ziemię Chełmińską i część Mazowsza. Dalszy rozwój terytorialny kultury pomorskiej miał miejsce w młodszej fazie tej kultury, ye wczesnym i środkowym okresie lateńskim. Wówczas kultura pomorska rozprze* trssnlła się jeszcze dalej w kierunku południowym i poludniowo-- wschodnim. Obok Pomorza Wschodniego i Wielkopolski objęła ona północni część śląska środkowego, a na Górnym Śląsku sięgnęła ad po okolice Opola. W kierunku wschodnim przesunęła się nieoo dalej na prawy brzeg dolnej Wisły. Objęła też Podlasie, Polskę środkową, północną część Małopolski, doohodząo do górnej Wisły i nieznaczni* przekraczając tę rzekę ku południowi. Zajęła znaczną część między rzeczą Wisły i Bugu i sięgnęła ku wschodowi na zaohodni Wołyń i na Polesie*

f starszej fazie, datowanej ne okres halsztacki D, kulturę pomorską charakteryzują przede wszystkim urny twarzowe i zwyozaj budowania wialopopielnleowych grobów skrzynkowych. Modna też wyróżnić niektóre dalsze formy naczyń i wyroby metalowe, które są szozególnie charakterystyczne dis tej fazy. Będą to różne typy pokrywek, którymi nakrywano urny twarzowe, a także inne rodzaje naozyń, zwłaszcza gruszko wata wazy i naczynie o forma oh zbliżonych do popielni o twarzowych.

Z wyrobów metalowych występują wówczas starsze odmiany szpil z łabędzią szyjką /tabl. LYU, 5-6/, napierśniki brązowe /tabł • LYII, 11/, żelazne zapinki krzyżowe, brązowe bransolety nerko watę i niektóre typy naszyjników. Natomiast znsozns większość naozyń, zwłaszcza używanych w gospodarstwie domowym, a także narzędzia, broń i część ozdób odpowiadają fermom rozpowszechnionym w późnej fezie kultury lużyokiej. Jeszcze bardziej do kol tury lużyokiej upodobnia się młodsza - lateńska fasa kultury pomorskiej. Zanikają wówczas urny twarzowe 1 wychodzą z użycia wlslopopielnioowe groby skrzynkowe, na podstawie których wyodrębniono kulturę pomorską. I i oh miejsce upowszechniają się ponownie Jednostkowe groby popielnioows. Groby te były albo obstawione kamieniami, albo nakrywano dużym naczyniem odwróconym dnem do góry /tabl. LTU, 1%/. Mówimy wówczas o grobach podklos sowy oh • Groby podkloszowe, sporadycznie występująca w różnych grupach kultury łużyckiej w epoce brązu, z także we wczesnej spocę żelaza /m. In. w grupie dolnohawelań-skltj, w fazie wielkowi#jsklej/, szczególnie rozpowszechniły się we wczesnym 1 środkowym okresie lateńskim we ws oho dni ej części zasięgu kultury pomorskiej, zwłaszcza na Mazowszu. Spotyka się je także na Pomorzu Wschodnim, na Zlani Chełmińskiej, w Yielkopolsoe, na Śląsku i w Malopoleoe, a także na wsohodnloh peryferiach zasięgu kultury pomorskiej. Większe nasilenie występowania grobów kloszowy oh ws wschodniej połaci zasięgu kultury pomorskiej skłoniło J. Kostrzswskisgo, a także i innych badaozy, do wydzielenia odrębnej kultury grobów podklos zo wy oh obok kultury pomorskiej. Pogląd ten nie wydaje ślę Jednak słuszny, gdyż inwentarz tych odrębnych rzekomo kultur jest w zasadzie identyczny, a groby podkloszowe występują v mniejszym lub większym nasileniu na całym terytorium zajętym we wczesnym i środkowym okresie lateńskim przez całą kulturę pomorską.

Ula młodszoj fazy kultury pomorskiej szozególnie charakterystyczne są naczynia o brzuścu baniastym lub Jajowatym, o obmazywensj powierzchni , z wyodrębnioną krótką wygładzoną szyją /tabl. LVH, 9-10/, Niekiedy u nasady szyi naczynia te bywają zdobione wieńoem dołków palcowych, listwą plastyozną z dołkami 1 zwisającymi listewkami czy nalepionymi guzami. Prócz tego spotyka się naczynia jajowate czy be-ozulkowats, niekiedy zaopatrzono w ucha. Riże naczynia jajowate pełniły na cmentarzyskach funkcję kloszy. Wyohodzą wówczas s użyoia pokrywki wpuszczane • Natomiast bardzo pospolite są misy profiłowane 1 o brzegu zagiętym do środka /tabl. LYU, 9-10/, którymi nakrywano popielnice. Spotyka się też naczynia wazo wata i dzbany lub duże kubki.

Pod względem formy 1 techniki wykonania ceramika młodszej fazy kultury pomorskiej bardzo silnie nawiązuje do ceramiki kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza. Wykazuje ona te same w zasadzie tendencje rozwojowe Jak i ceramika z lateńskiej fazy kultury łużyckiej, nie objęta wpływami pomorskimi. V młodszej fazie kultury pomorskiej licznie występowały ozdoby i części stroju: szpile różnych typów, najczęściej jednak późne odmiany szpil z łabędzią szyjką, klamry do pesz oraz zapinki /tabl. LVII, 12/. W grobach spotyka się noże żelazne e nitami do umocowania rękojeści, brzytwy żelazne i szczypozykl żelazne lub brązowe, przeważnie zaopatrzone w skuwki.

Z kulturą pomorską i jej rozprzestrzenianiem się z Pomorza Wschodniego w kierunku południowym 1 południowo-wschodnim wiąże się cały szereg nieraz sprzecznych ze sobą poglądów i koncepcji. V dawniejszej literaturze niemieckiej wiązano kulturę pomorską z ludnością wcaeeno-germańską, która miała przybyć na teren Pomorza Gdańskiego z terenów skandynawskich bądź to drogą morską /Q. Kosa Inno/, bądź też drogą lądową od zaohodu wzdłuż wybrzoży Bałtyku /B. Peteraan/. Ludność kultury pomorskiej utożsamiano z Bas tamami, któray mieli z terenów nad-beltyokioh przewędrować aż na wybrzoża Morza Czarnego, gdtie eą wzmiankowani w lataoh 2Ó0 - 230 p.n.e. w pisanych źródłach antyczny oh. Wedle badaozy niemieckich, wcaeenogermańska ludność kultury pomorskiej ek tpandująo z Pomorza miała doprowadzić do upadku kulturę