P1200974

łużyckiej. Kurhany, których istnienie w okresie IV mylnie uważano za I dowód germańskiego charakteru Pomorza zastąpione zostały w okresie V I przez cmentarzyska płaskie, podobnie jak w reszcie obszaru kultury łu-życkiej.

Obok czystych grobów popielnicowych spotykamy teraz groby popiel- 1 nicowe obsypane szczątkami stosu a sporadycznie także groby kloszowe, j Dary grobowe są w dalszym ciągu rzadkie. Znamienny Jest fakt trwania j niektórych dużych cmentarzysk pomorskich od IV okresu do V okresu epoki brązu a nawet do wczesnego okresu żelaznego, co wskazuje na ciągłość zaludnienia. Zasługuje też na uwagą, że właśnie zachodnia, nad-odrzańska część Pomorza, w której znajdujemy najliczniejsze elementy nordyjskie w dziedzinie wyrobów metalowych, równocześnie wykazuje w zakresie ceramiki najbliższe związki z obszarem rdzennym kultury łużyckiej. Już z tego wynika, że obecność brązów nordyjskich nie stano- ~l wi dowodu germańskiego charakteru ludności i tłumaczy się jedynie sto- J sunkami handlowymi czy wpływami kulturowymi. W 1937 r. zaznaczył Eggers trafnie, „że zespół znalezisk ze skarbów w pierwszym rzędzie I reprezentuje obszar zbytu odlewni brązów, natomiast ściśle określony zespół inwentarzy grobowych pozwala wysnuwać wnioski o obszarze zaludnionym przez jakiś lud czy plemię”. Ten wypadek mamy właśnie j przed sobą. bo zawartość grobów pomorskich z V okresu, składająca się ; poza nielicznymi drobnymi przedmiotami brązowymi głównie z typowo t łużyckiej ceramiki, dostarcza decydującego argumentu przemawiającego j za łużyckim charakterem osadnictwa Pomorza w najmłodszym okresie i epoki brązu.

We wczesnym okresie żelaznym pogłębiają się różnice między zachodnią a wschodnią połacią Pomorza, zaznaczające się już w V okresie epoki brązu, do tego stopnia, że na obszarze wschodniego Pomorza, to znaczy na terenie dawnej grupy nadwiślańskiej można przyjąć wyodrębnienie się nowej kultury. Natomiast na Pomorzu Zachodnim możemy stwierdzić dalszy nieprzerwany rozwój kultury łużyckiej. Ceramika tego obszaru wykazuje obecnie silne wpływy grupy górzyckiej kultury łużyckiej powstałej po obu stronach środkowej Odry. I teraz pojawia się tu kilka form wyrobów brązowych obcych kulturze łużyckiej, np.: puste wewnątrz nagolenniki, rozwinięte z wzorów duńsko-północno zachodnło-niemleckich oraz późne bransolety nerkowate, które powstały na Pomorzu.

Natomiast wielkie skarby brązowe z Brzeska i Linii, w pow. pyrzyc-kim oraz z Karkowa, w pow. stargardzkim zawierają głównie formy łużyckie. Z narzędzi są żelazne siekierki z tulejką, a z przyborów toaletowych brzytwy trapezowate formami łużyckimi. Żelazna siekierka z bocznymi występami z Brzeska oraz części uprzęży końskiej ze skarbów w Kiełpinie i Stężycy, w pow. kołobrzeskim, pochodzą z kręgu wschod-

niej kultury halsztackiej. Typowa forma sześciograniastych siekierek brązowych zapożyczona została z Hannoweru lub z Szlezwiku-Holsztynu, jakkolwiek część okazów pomorskich odlana została na Pomorzu, o czym świadczy obecność formy odlewniczej do takich siekierek w skarbie z Kiełpina. Obrządek pogrzebowy na Pomorzu zachodnim nie różni się we wczesnym okresie od obrządku w V okresie epoki brązu. Panują powszechnie groby płaskie, tworzące nieraz większe cmentarzyska. Zawartość grobów jest w dalszym ciągu uboga w brązy. Obok szpil i małych kółek spotyka się rzadko przybory toaletowe, igły do szycia 1 inne drobne przedmioty. I teraz przeważają czyste groby popielnicowe, a obok nich rzadziej występują groby popielnicowe z szczątkami stosu, stanowiące na cmentarzysku halsztackim w Szczecinie jedną dziesiątą ogólnej liczby grobów. Z wczesnego okresu żelaza znamy dużą ilość osad, których na samym obszarze Szczecina odkryto dotychczas sześć. Z tego okresu pochodzi też pewna ilość grodów kultury łużyckiej.

POMORZE WSCHODNIE

Rozwój kultury łużyckiej na Pomorzu Wschodnim poszedł innymi torami. Formy ceramiki z wczesnej fazy okresu halsztackiego (Hallstatt C) nawiązują jeszcze wyraźnie do form miejscowych V okresu epoki brązu. Zarówno wazy w przybliżeniu dwustożkowate z zaokrąglonym załomem, amfory, czerpaki i dzbany, misy z brzegiem zagiętym do środka lub wygiętym na zewnątrz ,jak i chropowate garnki beczułkowate z dwoma uchami przy krawędzi, talerze krążkowate, dwojaki i grzechotki wykazują jeszcze ścisłe pokrewieństwo z analogicznymi starszymi formami miejscowymi lub z odpowiednimi typami z rdzennego obszaru kultury łużyckiej. Inne formy, np.: naczynia dwustożkowate, zdobione dołkami paznokciowymi na załomie, naczynia wanienkowate i półmiski owalne z podwójnym wylewem zapożyczone zostały znad ujścia Odry, gdzie występują już w V okresie epoki brązu. Także do pucharów na pustej nóżce i mis na czterech niskich nóżkach oraz licznych motywów zdobniczych znajdujemy najbliższe odpowiedniki na obszarze rdzennym kultury łużyckiej. Dlatego już trzydzieści lat temu wywodziłem najstarszą fazę kultury pomorskiej z miejscowej, kaszubskiej grupy kultury łużyckiej. Związek najstarszej ceramiki kultury pomorskiej ze starszymi formami miejscowej ceramiki łużyckiej jest tak oczywisty, że nawet Petersen zmuszony był zrewidować swój pogląd o przybyciu twórców kultury pomorskiej ze Skandynawii, a niektórzy badacze polscy zaliczają nawet najstarszą fazę kultury pomorskiej wprost do kultury łużyckiej. Dopiero w środkowej fazie rozwoju kultury pomorskiej (okres Hallstatt D), którą cha-

13