P1210001

MM

Dr. Józef Kostrzewski, Prof. Uniw. Pozn.

Osada bagienna w Biskupinie, w pow. źnińskim.

Un village fortifiee sur le marais du premier age du fer, decouvert a Biskupin

(Grandę Pologne).

Dzieje odkrycia i dotychczasowe badania.

Od lat 11 napotyka) p. Antoni Jercha, rolni); z Biskupina, przy wydobywaniu torfu na swej łące, leżącej na półwyspie jeziora Biskupińskiego, na drzewo obrabiane i rozmaite zabytki przedhistoryczne, nie zwracając jednak bliższej uwagi na nie. Gdy przed kilku laty pogłębiono koryto Gąsawki, przepływającej przez jezioro Biskupińskie, i naskutek tego poziom wody dość znacznie się obniżył, wynurzyły się z wody rzędy ukośnych pali, wbitych w brzeg jeziora. Odkrycie to zwróciło uwagę kierownika szkoły miejscowej, p.Walentego Schweitzera, który o spostrzeżeniach swych powiadomił d. 11. X. 1933 r. kierownika Działu Przedhistorycznego Muzeum Wielkopolskiego, prof. dr. Józefa Kostrzewskiego. Prof. Kostrzewski pojechał na miejsce odkrycia, znane mu z wycieczki odbytej w r. 1925 i stwierdził, że na terenie p. Jerchy istniała osada przedhistoryczna, założona przez ludność cmentarzysk popielnicowych kultury łużyckiej. Zabytki znalezione przez prof. Kostrzewskiego oraz przedmioty ofiarowane przez pp. Jana Bem-benka i Walentego Schweitzera pozwoliły ustalić czas istnienia osady na wczesny okres żelazny (700—400 przed Chr.). Na podstawie badań powierzchniowych trudno było stwierdzić, czy była to osada nawodna, zbudowana na palach w jeziorze czy też osada bagienna, reprezentująca nieznany dotąd w Polsce typ osady. Wobec tego okazało się koniecznem próbne rozkopanie osady dla określenia jej charakteru. W dniu 23 czerwca 1934 r. wyjechała ekspedycja wykopaliskowa Instytutu Prehistorycznego Uniwersytetu Poznańskiego pod kierown. st. asystenta dr. Zdzisława Rajewskiego, do Biskupina, gdzie prowadziła badania aż do 13 sierpnia. Ekspedycja złożona z 8 członków, słuchaczy Uniwersytetu Poznańskiego i ucznia Szkoły Budowlanej w Poznaniu, zamieszkała na półwyspie i przy pomocy przeciętnie 35 robotników, rozkopała ogółem przestrzeń 480 m kw. w środku półwyspu oraz 45 m kw. przy zachodnim jego brzegu. Teren zbadany podzielono na odcinki po 100 m kw. (1 ar), które ze swej strony dzieliły się na 4 kwadraty po 25 m kw. Roz-kopywano osadę warstwami, których wyróżniono w r. 1934 pięć, przyczem pierwszą warstwę sta

nowiła darń, piątą zaś poziom podłóg domów i ulic. W warstwie 11, a częściowo także I i III napotkano zabytki z okresu wczesnohistorycznego, od warstwy trzeciej a na zachodniej stronie półwyspu od warstwy II poczynając, rozpoczynały się pojawiać zabytki kultury łużyckiej. Pozatem na różnych poziomach znajdowały się nieliczne zabytki z epoki kamiennej, leżące najwidoczniej na wtór-nem złożu, przyniesione tu być może z ziemią, użytą do podwyższenia poziomu półwyspu czy do wypełnienia wałów drewnianych. Z osady wczesno-historycznej zachowały się tylko nikłe ślady budowli, natomiast tern ciekawszy był plon odkryć w osadzie kultury łużyckiej. Dochowały się tu dolne części domów drewnianych i ulice wymoszczone drzewem, a w domach i w ich sąsiedztwie duża ilość najrozmaitszych zabytków. W próbnym wykopie przy zachodnim brzegu półwyspu odkryto część wału obronnego z drzewa i drewniane umocnienia brzegu. Zachęceni pomyślnym wynikiem przystąpiliśmy w marcu 1935 do dalszych prac wykopaliskowych na większą skalę. Badania trwały od 13 maja do 22 października i uczestniczyło w nich przeciętnie 18 pracowników naukowych i technicznych oraz od 60—80 robotników. Rozkopano ogółem teren obejmujący ok. 2500 m. kw., a pozatem wykonano próbny przekop przez część półwyspu w kierunku z północy na południe o ogólnej długości 85 m., sięgający aż poza wał, odgraniczający półwysep od strony południowej. Przekop ten miał na celu sprawdzenie, jak daleko osada rozciąga się ku nasadzie półwyspu.

W głównym wykopie odkryto poza sześciu równoległemi ulicami, idącemi z zachodu na wschód, część ulicy okrężnej, idącej wzdłuż brzegu półwyspu i łączącej resztę ulic, a poza nią trzy rzędy drewnianych wałów obronnych i potężny falochron. W r. 1935 odkryto także pierwsze ślady osadnictwa z późnego okresu rzymskiego w postaci ułamków naczyń toczonych na kole i srebrnego denara rzymskiego znalezionego na wale zamykającym półwysep.

W r. 1936 rozpoczęto badania w dniu 24 kwietnia z zamiarem prowadzenia ich do końca września. W r. 1934 uczestnicy ekspedycji mieszkali w trzech namiotach, w r. 1935 w kilku drewnianych budynkach prowizorycznych (tabl. 1. 2). w r. 1936 zaś pobudowano stały drewniany

1