P1240386

152

ka w kilku swych opracowaniach³⁹⁷. V skład masy importowej wchodzą pa-clorjcl szkllwne (200 stanowisk na Pomorzu Gdańskim, 6 stanowisk na Zlaal Chełmińskiej) 1 muszle Kaurl (ogółem 28 stanowisk, z czego 25 na Pomorzu Gdańskim. 1 - w północnej Vlelkopolsce. 1 - na zachodnim Mazowszu)    po

chodzenia bliskowschodniego³³^ oras Jedyna na Pomorzu brązowa altula italska. Całości dopełnia środkowo Italska w swej genezie forma popielnic twarzowych i domkowych. Uderzające są zasięgi przestrzenne wymienionych przedmiotów. Dyspersja paciorków 1 muszli wpisana Jest zasadniczo w trójkąt Słupsk - Puck - Starogard Gdański (dokładniej północna granica Borów Tucholskich). z czym. nawiasem mówiąc, dobrze pokrywa się rozrzut wyrobów bursztynowych - domniemanego miejscowego ekwiwalentu wymienialnego^ . Zauważmy dalej, ie zakreślony obwód respektują popielnice domkowe (HaC) (10 stanowisk, w tym 8 skoncentrowanych koło Lęborka)³ , a zupełnie precyzyjnie popielnice twarzowe (HaD) w swym największym na zielni ach polskich.

361    ------r~-------

pozbawione znalezisk .importów*. Reprezentacja na prawobrzeżnym Powiślu. Ziemi Chełmińskiej, tudzież nad Brdą Jest nikle 1 nieporównywalna z notowaną na Kaszubach. Tutaj zaś namacalnie stwierdzamy lokalizacyjną preferencję zachodniego brzegu Zatoki Gdańskiej (od nasady Półwyspu Helskiego po Motłmwę). jak również dolin rzek. uchodzących do Bałtyku (Radunie. Reda. Łeba).

Ha podstawie powyższych faktów L.J. Łuka wnioskował o morskiej drodze przenikania śródzleamomorsklch elementów kulturowych (idei. wyrobów, dóbr naturalnych) znad dolnej Łeby nad dolną Wisłę • Eo ipso oznaczało to negację lub przynajmniej poważną redukcję znaczenie pośrednictwa Wielkopolski 1 Śląska, podnoszonego w tradycyjnych ujęciach polskiego odcinka trenskontynentalnego bałtyckiego szlam bursztynowego. W późniejszym czasie stanowisko L.J. Łuki uległo stonowaniu, polegającemu na przyznaniu pewnej roi. eolskim 1 niemieckim grupom kultury łużyckiej w omawianych kontaktach dalekosiężnych³^³. W świetle przytoczonych danych źródłowych, koncentrując uwagę na północnym etapie wielkiej arterii handlowej, możemy •twierdzić odpowiedzialnie, że jej przebieg wzdłuż dolnej Wlały (od kolana 6o ujścia), i dalej brzegiem Zalewu Wiślanego do Sambii. wytyczony został

³⁵⁷ L s k a 1963a. b| 1968| 1973. Malinowski (1985, s. 11,    12,

rye. 3 - mapa) podajo 30 stanowisk s muszlami Kaori.

^>-*^ł Zastrzeżenia eo do egipsko-syryJski*j proweniencji naciarków szkliwnycn -por. barczewski, 0 1 c z s k 1966, s. 59, 60 (altornazywa - rejon alpejski). Por. także Bukowski 1972, s. 123 (wytwór wschodnioalpojski bądź nadadrlatyekl)«

³⁵⁹ L u k a 1963b« s. 284, mapa 1|    1980. •• 245. ryc. „ (mapa)* 19Y3,    »•

52, ryc. 38 (mspa)| Prahistoria 1979, s. 167, ryc. 90 (m_apa)| Malinowski 198?, e. 12. rye. 3 (mapa).

^ Prahistoria 1979. s. 160. ryc. 85 (mapa).

Prahistoria 1979, s. 158. ryc. 84 (mapa).

^ Ł u k a 19638, s. 277-' 2811    1963S. s. 240, 249.

^°³ Prahistoria 1979, •• 166, 167.

czysto hipotetycznie, na zasadzie „oczywistości", u podstaw której leży, zdaje alf, zakodowane w świadomości badaczy nowożytne pojęcie opłacalno-

kulturowych. Natomiast zbyt Jednoznacznie, a pochopnie, przyjęło się w literaturze przedmiotu określać pozycję Kujaw w wymianie dalekiego zaslę-|U* Kartogramy stanowisk z „importami" pochodzącymi z kręgu kultur hal-

azteckich, łącznie z italskimi, wykazują znaczną niezasobność dorzecza górnej NOtmoi^ Zwarty zasięg tych „importów", charakterystycznych ge-

365

nsralnle (poza sporadycznymi wyjątkami) tylko dla zlewni środkowej i górnej Odry, ucina na interesującym nas skraju północno-wschodnia łuk Warty, zawarty między rejonem Szamotuł (Biezdrowo-Zakrzewo, Wronki, Wróblewo , Kluczewo, Gorszewice, Komorowo) a okolicami Sieradza (Pyszków) i Wielunia (Dąbrowa). Owa rubież rzeczna ma prawie linearny charakter, z wyjątkiem odcinka przełomu śremaklego, gdzie widoczne Jest jej zdecydowane przekroczenie dzięki obeonośol poważnego skupienia wokół środy Wlkp, (np. Dęblcz, Dęblczek, Nadziejewo, Nietrzanowo)⁵ • Jeśli przyjąć, Jak chce większość badaczy, że stymulatorem napływu „importów" na ziemia polskie było rzeczywiście zapotrzebowanie Południa na bursztyn pomorski (lub pomorsko-saabij-skl), to siłą faktów, sprzężonych ze ,znaną skądinąd geografią i potencjale! osadnictwa, kultury łużyckiej w Wielkopolsce 1 na Śląsku, lokować trzeba nad środkową Wartą, a nie na Kujawach, skrajne, stabilne punkty handlowe, w typie faktorii, zorientowane na wymianę dalekosiężną. Najprawdopodobniej największą rolę pośród nich odgrywały te, które grupowały się w dwóch centrach: gorszewicko-komorowsklm i średzko-nowomiejskim. Temat niniejszej pracy nie wymaga bynajmniej krytycznego ustosunkowania się do zróżnicowanych koncepcji tyczących szczegółowych tras docierania nad rubież środkowowaroiaóską dóbr południowych. Wystarczy skonstatować, że biegły te trasy od tradycyjnie użytkowanych przejść sudeckich do Odry, nad którą, mniej więcej pomiędzy ujściem Oławy i Baryczy (obręb dzisiej-^ ^ł Graficzne wyróżnienie przez T, Ha linowskiego (1985, s, 6, ryc,

1 —napa);, a za nim przez A. Gardawskiego (Prahistoria 1979, s. 2c1, ryc. 168    -

napa) odcinków SaabŁa - dolna Wisła i Pomorze Gdańskie - Konorowo jako jedynych „bardziej udokumentowanych" w całym systemlo środkowoeuropejskich szlaków bursztynowych okresu halsztackiego budzi merytoryczno oporyj por,H alinowski 1971, s. 109, ryc. 1 - mapa inaczej opisana, nio eksponująca ww. odcinków. Zdaje się, że uchybienie popełnia też F, Horst (1982, ryc. 3 - mapa), choć nie siadoso, do którego okresu odnosi się wyrażana na kartograaie wysoka ocena odcinka dolnowiślańskiego (adynamiczne ujęcie dla Illb - VI BB)«

Z. Bukowski (1974, s. 293. 29ffr) poddaje krytyce źródłowej w aspeneie „loportów" koncepcję o przebięgu „szlaku bursztyuowego" po linii Gopio - By.it goszcz - ujście Wisły. Zauważa on nadto na Kujawach prawie całkowity brak skarbów 1 luźnych znalezisk metalowych datowauycn na HaC, tzn, na okres maksymalnego rozwoju szlaku (1974, s. 277).

u k a *1959, passim oraz mapa 1| Prahistoria 1979, ». 286, ryc. 1?2 (■•pa)ł Durczowski, płoż a k 1966, a. 62, ryc. 2 (napa).