P1260108

rej sprowadzono architekta z Paryża, czy katedrą praską, do budowy której przybył francuski architekt Maciej z Arras. W porównaniu z tymi dwiema katedrami gnieźnieńska nie wykazuje cech na tyle bliskich wzorcom klasycznym, by uznać ją za naśladującą wzory królewskich katedr francuskich. Oczywiście plan obejściowego chóru bez kaplic promienistych w katedralnej architekturze francuskiej był stosowany i to w dodatku w katedrze w Sens pojawił się już u progu gotyku, niemal równocześnie z planem Saint-Denis. Odczytuje się bezkaplicowy schemat katedry w Sens jako uwarunkowany duchem reformy cysterskiej i autorytetem Bernarda z Clairvaux¹³⁴. Suger, pochwalony przez Bernarda za reformę życia klasztornego w Saint-Denis, w trakcie budowania przez siebie kościoła i jego wyposażania nie uległ, na szczęście, wpływowi Bernarda z Cląirvaux, tak jak się to stało w przypadku arcybiskupa Sens, Henryka Sanglier. Obejściowy chór bezkaplicowy stanowił w Sens wybór skromniejszego wariantu aniżeli schemat wielkiej architektury cluniackiej. Pod wpływem cysterskiej też estetyki powstać miał bezkaplicowy obejściowy chór burgundzkiej katedry w Langres¹³⁵.

Obejściowy, bezkaplicowy chór należy do najstarszych form architektury chrześcijańskiej¹³⁶. W katedralnej architekturze wczesnogotyddej we Francji pojawił się on głównie na północnym pograniczu francusko-cesarskim w archidiecezjach Reims i Kolonii, w katedrach w Laon, Thćrouanne i Arras, co jest zrozumiałe ze względu na romańską tradycję bezkaplicowych obejściowych chórów w romańskiej architekturze szkoły kolońskiej¹³⁷. Tradycja tych północnofrancuskich rozwiązań została przerwana przez klasyczny schemat z kaplicami promienistymi. Natomiast szersze znaczenie i zasięg uzyskał wzór zastosowany w Sens. Podwójne obejście katedry Notre-Dame w Paryżu zostało zinterpretowane jako nawiązanie do metro-

146. Gniezno. Katedra. Kamieniarz przy pracy

147. Gniezno. Katedra. Chór po zakończonej już rekonstrukcji a nawa z barokową jeszcze obudową

politalnej wobec Paryża katedry w Sens¹³⁸. Dwu-obejściowy, bezkaplicowy w pierwotnym projekcie układ chóru katedry w Bourges nawiązywałby z kolei do katedry paryskiej¹³⁹. Oddziaływanie Sens zaznaczyło się w Anglii w związku z zaangażowaniem do budowy nowej katedry w Canterbu-ry architekta Wilhelma z Sens¹⁴⁰. Z kolei schemat Sens przedostał się do dwóch katedr w dzisiejszej Szwajcarii: w Lozannie i Bazylei¹⁴¹.

Poza katedrą w Bourges, stojącą na pograniczu fazy wczesnogotyckiej i klasycznej, pozostałe obiekty należą do wczesnego gotyku. Wpływ Sens zaznaczył się w wieku XIII w samym Sens w opackim kościele Wiktorynów Saint-Jean, o podobnym jak w katedrze rozplanowaniu chóru z obejściem i jedną tylko kaplicą na osi¹⁴². Ten schemat przejęty też został w należącej do archidiecezji Sens katedrze w Auxerre i w drugim kościele w tym mieście -Saint-Germain¹⁴³.

Około roku 1300 w katedrze w Werden an der Aller pojawił się bezkaplicowy schemat obejściowy w układzie halowym¹⁴⁴. Ta forma obejściowego

148. Gniezno. Katedra. Widok w kierunku chóru