P1260134

201. Poznań. Katedra Prac-

ment wnętrza cłtóru z inft,-

nura i arkada do półnoewj mezf chórowej

dta te mówią. Po pierwsze, hipoteza taka pozwala na poważne potraktowanie wzmianki Janka z Czarnkowa jako wiarygodnej i logicznej w odniesieniu do poważnych rozmiarów katastrofy i odbudowy. Ufundowanie w roku 1399 kaplicy przy budowanym już od dłuższego czasu chórze staje się w pełni zrozumiałe. Pojmujemy też wówczas, że w roku 1406 ściana chóru właściwego pojawiła się w wyniku długiego procesu budowlanego, a nie wielkiego zrywu budowlanego z lat 1404-1406. Wtedy też bardziej zrozumiałe wydaje się miejsce wydania przez Władysława Jagiełłę dokumentu w ambicie katedry, może jeszcze nie całkiem wykończonym. W innym przypadku musielibyśmy przypuszczać, że król, nie wiadomo dla jakiej przyczyny, wydał dokument nieledwie pośród krzątających się pracowników budowlanych.

Jeśli hipoteza o początkach budowy chóru w roku 1360 ułatwia zrozumienie szeregu faktów dotąd niezrozumiałych, to z kolei utrudnia dosłowne rozumienie dwóch źródeł dotyczących budowy nowego chóru: z 16 listopada 1403 i 22 czerwca 1405 roku. Dotąd wzmiankę z dokumentu z roku 1403 o przekazaniu przez biskupa Wojciecha Jastrzębca gotówki: ad inehoatam per not ehori iptius... fabneam tłumaczono sobie jako oznaczającą rozpoczęcie budowy nowego chóru. Można też odczytywać ją w węższym zakresie - jako rozpoczęcie budowy chóru przez biskupa Wojciecha Jastrzębca niekoniecznie od początku, ale po prostu kolejnego etapu budowy chóru. To oznaczać by musiało, iż budowa chóru rozpoczętego w 1380 roku została przed rokiem 1403 zawieszona lub na jakimś etapie przerwana, czy tez zakończona. Drugi dokument z 1405 r. 'którego sens w odniesieniu do historii budowlanej odczytuje się z trudnością zarówno wtedy, gdy naszą .hipotezę roku 1380" przyjmujemy, jak i odrzucamyJ wydany został in ambitu initiato eccletiae Posnanientit prope capel-lam epitcopalem eiutdem initiatam, ubi dictae ho-rae de Beata incorporabuntur. To, że kaplica została zaczęta, nie ulega wątpliwości, gdyż powstała z fundacji biskupa Wojciecha Jastrzębca, a więc po roku 1403. Czy ambit był tak samo zaczęty jak kaplica, oto jest pytanie. Jeśli tak. to trudno wyobrazić sobie w nim króla wydającego dokument. Mógł być ambit zaczęty wcześniej niż kaplica, a więc w stanie większego zaawansowania niż ona. Wtedy łatwiej możemy wyobrazić sobie w nim króla wydającego dokument w bezpośredniej bliskości kaplicy, której ten dokument dotyczył. Gdyby ambit i kaplica były w identycznym stanie zaawansowania. może właściwszym miejscem dla wydania dokumentu byłaby sama kaplica. Z kolei w następnym roku przy opisie wizyty w katedrze Andrzeja La skarza mowa jest zarówno o nowym murze kaplicy, jak i nowym chórze. Z dokumentów z lat 1403-1406 wynika, że cały czas o chórze, jak i jego częściach, mówi się jako o nowych, zaczętych czy zapoczątkowanych, bez rozróżnienia, co zaczęte niedawno, a co zaczęte już dawno, a jeszcze nie wykończone. W tym rozumieniu określenia .zaczęty ambit” i „zaczęta kaplica”, użyte w roku 1405, tłumaczyłbym jako niekoniecznie zaczęte w tym samym czasie. Wcześniejsze zaczęcie ambitu lepiej by sytuowało w nim króla wydającego dokument. Jeśli zaczęcie ambitu przesuniemy bliżej roku 1380, wówczas też w pełni zrozumiała staje się fundacja przy nim kaplicy w 1399 r.

Przyjęcie roku 1380 jako początku budowy nowego chóru proces jego powstawania rozciąga w czasie do ponad ćwierćwiecza. Wydaje się to bardziej prawdopodobne, aniżeli kilkuletnia budowa poczynając od roku 1403. Sądzę jednak, że rok

1 : >'l stanowi pewną cezurę i rozpoczyna nowy etap budowie chóru. W tym etapie buduje się kaplice i ioi już ściana chóru właściwego. Wykluczamy r -żliwość jednoczesnej budowy i kaplic i chóru, bec czego pojawia się pytanie, do której z tych ’ zaliczyć budowę obejścia. Dokument z roku i05 sugerowałby, że budowę obejścia należy ■■ntualnie łączyć z fazą budowy kaplic. Analiza -hitektury wskazuje na konieczność powiązania dowy ambitu z chórem właściwym. Pod*tawern argumentem są tutaj wschodnie wieże, któ-h pierwotnego związania ze ścianą chóru nikt ■ podważał, a mogły być wznoszone razem z chó-m tylko wówczas, gdy istniało już obejście, boom przerzucone lukami ponad nim, wspierały się ic-dnęj strony na ścianach chóru, z drugiej na much obwodowych obejścia.

Z kolei z analizy planu katedry wynikają znacz* nieregulamości w rozplanowaniu trzech wielo-■' znych kaplic promienistych, co sugeruje, że zo-iły one dobudowane do już istniejącego obejścia, loże więc faza od 1403 roku objęła budowę wlanie tych kaplic promienistych oraz, być może, .rzesklepienie wcześniej wzniesionych chóru i obej-ia. Niestety, po nowożytnych przebudowach i powojennej konserwacji nie można w zadowalający ństoryka architektury sposób wykorzystać samej irchitektury dla precyzyjnego odtworzenia historii budowlanej. Uzgadniając, na ile to możliwe, wy-nowę wszelkich źródeł, zarówno pisanych, jak i architektonicznych, powstawanie nowego chóru katedry poznańskiej widziałbym w następującej kolejności. W 1380 roku, po zawaleniu się chóru / wieku XIII, rozpoczęto budowę nowego. Wprowadzono wówczas program chóru wielobocznie zamkniętego z obejściem, ale jeszcze bez fcapbe promienistych, czy przyobejściowych. 7. tą faza chóru wiązałbym też powstanie trzech wież wchódmch I tak by - w moim przekonaniu - prezentował cę program chóru katedry poznańskiej w jej fazie po roku 1380.

Fundacja kaplicy w 1399 roku oznaczałaby typowe dla wszystkich polskich katedr zjawisko obrastania obejściowego chóru, jeszcze przed jego ostatecznym wykończeniem, w kaplice noszące charakter fundacji prywatnych. Od roku 1403 biskup Wojciech Jastrzębiec podejmuje skoordynowaną akcję budowy trzech głównych kaplic promienistych, biskupiej na osi, zakrystii po stronie północnej i kaplicy kapitulnej po stronie południowej. Wkrótce wolne przestrzenie między tymi trzema głównymi kaplicami zostały zabudowane kolejnymi kaplicami z fundacji prywatnych.

W wyniku nowożytnych przebudów katedra niemal zupełnie zatraciła swój gotycki charakter. Tak dotrwała do 15 lutego 1945 roku, kiedy to w wyniku ostrzału artyleryjskiego spłonęła. Ujawnione pod barokową obudową gotyckie pozostałości, w tym także fragmenty trifbrium, walnie przyczyniły się do podjęcia decyzji o przywróceniu katedrze szaty gotyckiej. W trakcie tej odbudowy popełnione zostały błędy, które nie pozwalają obecnej formy traktować jako całkowicie zgodnej ze stanem średniowiecznym. Krytycznie zagadnienie to rozpatrzył Eugeniusz Linette. Porównując zdjęcia z czasów odbudowy ze stanem obecnym dokonał ważnych korekt, które bardzo pogłębiły znajomość form wnętrza chóru katedralnego¹**.

Obecnie długość chóru właściwego wyznaczają dwa, nierównej zresztą głębokości przęsła prosto-

202 Potnafi. Katedr*. Wnętrze pńłnecmf wieły didnwtj

-153-