P1360869

wyraźnie dostrzec oczywistość, żeby jej nie dowierzać.

I Znak zapytania jest dla Brechta punktem wyjścia do obserwacji. W słynnym eseju na temat Sceny ulicznej¹² zastanawia się nad tym, czego aktor może się nauczyć ze sposobu, w jaki naoczny świadek relacjonuje uliczny wypadek. Taki obserwator jest modelowym aktorem w codziennym teatrze ulicy, zainteresowanym me tylko tym, c o się stało, ale również tym, dlaczego i jak. Przysłuchując i przyglądając mu się bliżej, można nabrać wątpliwości, czy wypadek musiał się wydarzyć. Zrodzą się wówczas pytania na temat interakcji międzyludzkich w opisywanych okolicznościach.

I Wśród zapisków Brechta jest nie-datowany list, który zawiera zarys schematu dwudziestu czterech ćwiczeń dla szkół aktorskich¹³. Wypadek uliczny znajduje się na pozycji dwudziestej drugiej, opatrzony zagadkowym komentarzem „przełamywanie granic uzasadnionego naśladowania".

| 12 W: Wartość mosiądzu, op.cit.

I » Wiltet, op. cli.

Brecht nic chciał, żeby ćwiczenie wykonywać bezkrytycznie. Chodziło o coś więcej niż tylko o obserwację; przy krytycznym podejściu, traktowane jako element terażniejszości-his-toryczności, obnaża ono zasady funkcjonowania społeczeństwa, natomiast przy podejściu bezkrytycznym zawarte w nim naśladownictwo jest nieuzasadnione. Śmierć Schweizer-kasa i Kattrin w Matce Courage to w końcu „wypadki uliczne" i trzeba je zarówno skomentować, jak i zademonstrować. Cztery pierwsze ćwiczenia na Brechtowskiej liście, choć zręcznie przemycają pytania, zmuszają bezpośrednio do obserwacji:

1.    Iluzja, w tym imitowanie postaw widzów.

2.    Dla kobiet: składanie i odkładanie na bok pościeli. To samo dla mężczyzn.

3.    Dla mężczyzn: różne gesty charakterystyczne dla palaczy. To samo dla kobiet.

4.    Zabawa z kotem kłębkiem wełny.

Domagamy się od iluzjonisty odpowiedzi na pytanie, jak to zrobił? I dlaczego niektórzy widzowie są zdumieni, a inni obojętni? Czy kobiety robią pewne rzeczy inaczej niż mężczyźni? Dlaczego? Ćzy składanie pościeli to zajęcie dla kobiet? Kto o tym zadecydował? Jak to możliwe, że czynność tak prosta, jak palenie, zdradza klasę społeczną palacza? Czym bawią się ludzie? Skąd wiemy, gdy bawimy się z kotem, że nie jest odwrotnie i to nie kot bawi się z nami? Obserwacja społeczeństwa również kończy się znakiem zapytania.

Niemal wszystkie z proponowanych przez Brechta ćwiczeń zmuszają aktorów do pracy kolektywnej. I me ma w tym nic zaskakującego. Pytania rodzące się z obserwacji zadaje się w imieniu całego społeczeństwa. Chodzi o współzależności. Napisał to wprost w Małym organonie:

A w nauce musi się aktor przyłączać

do nauki innych aktorów, budować

swą postać jednocześnie z budową