P4290083

M

Krzy»ztof GroniowsM

Dąbrowskiego, Białegostoku, Śląska Górnego i Cieszyńskiego oraz zagłębia naftowego w Galicji, przy równoczesnym zaniku funkcji miejskich wielu dawnych nie uprzemysłowionych miasteczek. Zahamowany został w szczególności proces uprzemysłowienia Wielkopolski, w które] w XVIII w. rozwijało się włókiennictwo, w połączeniu z postępami urbanizacji i zasięgiem zajęć pozarolniczych. Rewolucja przemysłowa na ziemiach polskich dokonywała się w różnym tempie w poszczególnych gałęziach produkcji, przyniosła jednak w rezultacie znaczną modernizację. Rozwijały się i te gałęzie, które są najbardziej typowe dla zmian początków XX w., a więc energetyka i przemysł chemiczny. Wyjątek stanowił przemysł samochodowy. Sieć kolejowa, choć z niewieloma połączeniami międzyzaborowymi oraz przy wyraźnym zahamowaniu rozwoju kolejnictwa w Królestwie w jego ostatnim trzydziestoleciu, stanowiła istotny czynnik postępu. Pojawiły się pierwsze samochody. Dla zamożniejszych grup ludności miejskiej okres ten oznaczał korzystanie z postępu urbanizacji. Większe miasta uzyskały komunikację miejską, elektrownie, gazownie i kanalizację. Tworzono sieć telegraficzną i telefoniczną. Dokonany został duży krok w walce z epidemiami. Ziemie polskie nie mogły pozostać na uboczu ogólnych postępów cywilizacji. Przełom został z pewnością zrobiony, choć można przytaczać wiele przykładów, że dostęp dq tych zdobyczy nie był powszechny, że podlegał on regułom społeczeństwa kapitalistycznego.

Zmieniła się wieś, która z poddańczo-pańszczyźnianej przekształciła się w kapitalistyczną. Wspomniano już o postępie w gospodarce rolnej, zwłaszcza w zaborze pruskim. Wieś wychodziła z ery samowystarczalności i kurnej chaty oraz również, choć jeszcze w ograniczonym stopniu, zaczynała korzystać ze zdobyczy kultury.

Nastąpiły istotne zmiany w strukturze społecznej, która z feudalnej przeobrażała się w kapitalistyczną. Powstała odgrywająca szczególną rolę ideową inteligencja, do której w zaborze austriackim zaczęła dostawać się również młodzież pochodzenia chłopskiego. Wyrosła kadra urzędnicza, która wykorzystana została potem przez odbudowujące się państwo polskie. Ukształtowała się i wystąpiła jako samodzielna siła klasa robotnicza.

Powstały nowożytne nurty polityczne, zorganizowane w legalne, zwłaszcza w Galicji, a nielegalne w Królestwie partie polityczne, które sformułowały swe programy. Wybory w zaborze austriackim i pruskim, w znacznie zaś mniejszej mierze po rewolucji 1905—7 r. w rosyjskim, wciągnęły do życia politycznego szerokie kręgi społeczeństwa. Idea powszechności wyborów powoli torowała sobie drogę, choć oczywiście nie można traktować jej częściowej realizacji jako zainteresowania polityką całego społeczeństwa.

Postawiony został problem walki o odzyskanie niepodległości. U progu tej epoki świadomość narodową miał niewielki odsetek ludności. Upowszechnienie tej świadomości stanowiło podstawowy dla społeczeństwa problem w ciągu XIX w., na jej utrzymanie ogromny wpływ wywarły powstania narodowe. U progu Drugiej Rzeczypospolitej, choć wiele pozostało jeszcze do zrobienia, sytuacja była odmienna niż pół wieku wcześniej. Tempo tych przemian, zwłaszcza na wsi, stanowi wciąż jeszcze dla badaczy temat kontrowersyjny. Nie ulega jednak wątpliwości, że wynaradawiająca polityka państw zaborczych przyniosła niewspółmiernie małe, w porównaniu z zamierzeniami, rezultaty. Na tle wielu innych