P5050096

Danuta Natalia Zasławska

156

fi. 2. Jan van Huysuin, Kwiaty w terakotowej wazie, fragm., 1722, Ermitaż, Sankt Petersburg. Róże od góry to: biała r. x alba i różowa r. x centifolia, fot. archiwum autorki

nazwanej popularnie rdzą .kapuścianą”¹ (il. 2). Sam malarz, zazdrośnie strzegąc sekretów swego fijnschilderkunst, z uwagi na narzuconą sobie niezwykle czasochłonną precyzję wykonania mógł tworzyć ponoć tylko jeden

Rosa Mutabilis. Obraz i znaczenie róży w malarstwie.

obraz rocznie². Znany jest jego list z 1742 r., w którym uskarżał się, iż: „praca nad bukietem jest zaawansowana; w ubiegłym roku nie udało mi się zdobyć żadnej żółtej róży, inaczej byłby [on] już skończony"^{3 4}. Pamiętajmy, że okres kwitnienia róż był wówczas stosunkowo krótki, a w przypadku rzadszych odmian w niesprzyjających latach mogły one nie zakwitnąć wcale. Ta odosobniona praktyka malowania poszczególnych kwiatów z natury, alla prima, została zastosowana już przez Jana Brueghela Starszego przy pracy nad Wielkim bukietem mediolańskim dla kardynała Boromeusza. Artysta pisał w publikowanym wielokrotnie liście z 1606 r., że czeka go wytężony trud, gdyż chce namalować wszystkie kwiaty w okresie ich kwitnienia, bez szkiców i rysunków wstępnych, co potrwa około 4 miesięcy⁵. Różą eksponowaną w tym bukiecie w poszczególnych fazach rozwoju pąka bvła bladoróżowa odmiana rosa x provincialis. Z kolei „żółta róża van Huysuma”, pojawiająca się regularnie w holenderskich martwych naturach do XIX w., jest dziś nieznana. Mimo iż światem botanicznym nie tak dawno wstrząsnęły wątpliwości, czy kiedykolwiek istniała ona naprawdę, poza dyskusją pozostaje hipoteza tworzenia odmian róż w wyobraźni malarza⁶.

Różnorodność znanych w XVII w. i popularnych odmian róż najlepiej można zaobserwować w seriach bukietów obrazujących 12 miesięcy. Najbardziej znanym jest opublikowany w Londynie przez wydawcę i ogrodnika Roberta Furbera sztychowany katalog, z numeracją i opisem wszystkich roślin — The Tiuelve Months of Flowers - wg cyklu obrazów Pietera Caste-elsa (Londyn, 1730—1731)⁵. Poszczególne gatunki róż zostały tam przedstawione zgodnie z okresami ich kwitnienia: najwcześniej, bo w maju, pojawia się „Yellow Austrian rosę” — r. foetida, w czerwcu kwitnie aż siedem róż (co stanowi ponad jedną piątą wszystkich kwiatów w bukiecie), a we wrześniu jako jedyna zakwita powrtórnie „Wbite monthly Rosę” - r. damascena

1

H x cenlifoUa (synonim .Rosę des Peintres”, „Cabbage Rosę", „róża kapuściana")

- nazwana tak przez Linneusza dzięki kwiatom o ogromnej liczbie gęsto ściśniętych płatków, tworzących widoczne .ćwiartki” wewnątrz kwiatu. Pochodzenie ma złożone i niejasne, choć w rodowodzie jej silnie zaznaczona jest obecność r. x pmoincialis. Nazewnictwo tej róży. spotykane już w rzymskich źródłach pisanych (chodziło o zupełnie inną centyfolię) powodowało sporo zamieszania, pozwalając identyfikować ją bądź to z „różą aptekarską”, bądź z jakąś nieznaną antenatką. Nazwą r. x centifolia obdarzano przez całe wieki wszystkie odmiany pełnokwiatowe r, gallica (Hortus Floridus, C. de Passe, 1614). Jej pachnące, kuliste, różowe kwiaty, jedne z największych, są bardzo pełne i zwisają zwykle po rozkwitnięciu. Długie kwitnienie od czerwca do sierpnia zawsze było jednym z głównych atutów tych róż, należących do najbardziej cenionych w minionych wiekach. Wśród wielu znanych odmian są malowane w XVII %: „Pelite de Hołlande” - różowa na zewnątrz, ciemniejsza w środku i „Rosę dc Meatnt" - popularna odmiana o niewielkich, cielistoróżowych kwiatach (Sćguier 1637 r)

2

§ Autentyczność tej opowieści podważa P. Mitchell, European Flowers Painters. Schiedam 1981, ś, 24.

3

B. Brenninkmeyer-De Rooij, For Unie of Flora. Ą Brie/ Look ai Seoerileenth-CenturęRower Painters, [w:] Boeketten uit de Gouden Eeuw/Boiupietts from the Golden Agr, kat. wysi. Maurit-shuis, Den Haad 1992, s. 30.

4

²⁵ S. Ebert-SchiefTerer, Still-Life: A His tory, New York 1999, s. S4.

5

   Cykł ten nie istnieje, jedynym zachowanym odpowiednikiem jest seria Dwunastu AUe-sipy (1732—1734) Jacoba van Huysuma, brata Jana, (Cambridge, Fit/william Musewm., Por P Mitchell, op.cit., s. 22.

6

   Warto w tyui miejscu podkreślić efekt całkiem współczesnych zabiegów angielskiego hodowcy Da\ida Austina, któremu udało się z sukcesem odtworzyć wygląd starych, historycznych róż, obdarzając je nie tylko zapachem, ale i „darem wiecznej młodości", czyli zaletą powtarzania kwitnienia w ciągli całego lata. ai do później jesieni. Żółte odtniam .Graham Thomas", „English Garden" i „The Pilgrim" prezentują się jak najpiękniejsze cen-nfolie o gęsto ułożonych płatkach w słonecznych barwach, pr/ei hodzącirh nirkieth n kremową biel. Są one spełnieniem westchnień wszystkich mistrzów gatunku i kto wie, cz» nie powstałby „żółty bukiet van Huysuma”. gdyby pojawiły się one wtedy.