P5050095

150    Danuw Natalia Zasławska

twnUc popularni i wielokrotnie wykorzystywany motv\v tego pięknego kwint w malarstwie XVII w., zwłaszcza holenderskim, doczekał się wielu inter pretacji. Niniejszy artykuł, eksponujący botaniczny obraz niż historycznych u związku z ich fomialmm i symbolicznym przekazem, nawiązuje do aktualnych badali nad symboliką kwiatciw w malarstwie, ściśle związanych zc szczegółowym studium botanicznym.

Rodzina Rasmeae obejmuje dziś ok. 120 gatunków rosnących dziko u strefie umiarkowanej i podzwrotnikowej półkuli północnej. Krzewy te znano i uprawiano już ponad trzy tysiące lat ternu — przedstawiane są na kre-tetlskich freskach. Pliniusz wymienia w AVUuralis historia kilka popularnych wówczas odmian, np. białą różę z Kampanii, różoyyą, silnie pachnącą różę z Cyreny, różę ż Miłetu. .wiecznie kwitnącą” różę z Posejdonie^{1 2 3 4}. Inne nazywa po prostu coroniala — a więc nadająca się do splatania wieńców, czy spi-nfoln - niebezpiecznie kolczasta. Róże czasów antyku, których konsumpcja bi ła ogromna, a hodowla prowadzona na szeroką skalę, wyginęły bądź uległy mutacjom, z których wywodzą częściowo rodowód niektóre z opisywanych tutaj odmian. Po początkowym odrzuceniu przez chrześcijańską ikonografię. silnie obciążone piętnem pogańskich kultów róże powróciły w mistycznym wymiarze symboliki Bożej Miłości i Męki Pańskiej. Włączone do ikonografii maryjnej stały się jednym z piękniejszych motywów malarskich epoki nowożytnej. Ich uroda w pełni zabłysła w martwych naturach kwiatowych X\H i Will w., choć skala dostępnych wówczas odmian nie była imponująca. Roztytą hodowli róż nabrał niebywałego przyspieszenia dopiero w następnym stuleciu⁵. Rozmaitości uzyskanych wówczas odmian i wariantów nie dorównał, prócz tulipanów czasów Rembrandta, żaden inny kwiat hodowlany.

Silny wpływ na rozwój tematów kwiatowych w sztuce miał zapoczątko-wan\ w XVI w. i trwający po wiek XVIII zwyczaj uprawiania prywatnego ogrodu botanicznego, stającego się z biegiem czasu kolekcją odmian, której patronowali możnowładcy, samodzielnie zajmując się niekiedy trudami ogrodnictwa (jak Gaston Orleański). Równolegle powstawały pierwsze ogrody botaniczne na użytek ośrodków naukowych⁶. Szybko też zaczęto powielać rysun-

..„mniczne i wydawać rozmaite flońkelai hortu ffimm ktń™-h r»teyyąt.pli-

II. 1. Jan Sadeier (1550-1600), Wazon z bukietem kwiatów, miedzioryt wg Johana Theodora de Bry (1528-1598), fot. archiwum autorki

1

⁵ Szerzej o dziejach róży w- starożytności i jej zróżnicowanym wykorzystaniu pisze włoski ekspert różany S. Coggiatti, Rosa anciennes - roses modemes, Zurich 1985, s. 7-20. Zob. też: P. Harkness, Róże. Warszawa 1993, s. 16-18, oraz Ch. Joret, La rosę dans l’antiquilś et au Moyen-Age, Paris 1892.

2

Nową i skuteczną metodą byio szczepienie i krzyżowanie z obcym materiałem gene

3

tycznym roślin spoza Europy. Pierwsze kontrolowane zapylenia wykonywał dopiero ok. 1800 r. Andre Dupont, hodowca i twórca ogrodu różanego w Malmaison.

4

Piza (1543), Florencja (1545), Bolonia (1567), potem Bruksela i Amsterdam - Hortus

5

Botanicus, Lejda (1577) i Lipsk (1579). Dopiero w 1635 założono paryski Jardin royal des

6

plantes.

" Przyspieszony od XVI w. rozwój botaniki oraz handlu coraz to nowszymi i rzadkimi odmianami roślin spowodował zapotrzebowanie na owe publikacje, będące (włączeniem ilustracji naukowej i artystycznie skomponowanej martwej natury. Jako pierwsze wydano w Antwerpii Florilegium Adriaena Collaerta, wkrótce pojawiły się podobne prace we Francji, Niemczech i Niderlandach: Pierre Vallet, I^ejardin du Roi tres (hretien Henry /V (1608; zbiór ten, „przeznaczony do użytku tych, którzy bv chcieli malować, zdobić albo haftować, albo zająć się tapiserią”, był wielokrotnie kopiowany, tn.in. przez johanna Theodora de Bn we Flmilegium Ntnium, 1611); Emanuel Sweert, Florilegium, 1613; Crispijn de Passe ml„ Hortm Jloridus, 1614; Daniel Rabel, Theatrum Florae, 1622 i wiele innych. Tradycja powielania popularnych motywów z owych wzorników sprawiała, że krążyły one bezustannie w obiegu, jak np. szeroko rozpowszechnione i bardzo popularne cykle J. T. dc Brv wg jacoha Kempe-nera, inspirowane twórczością Jorisa Hofnagela.