P5090071

WSTĘP

I ORZESZKOWA - FRAGMENT LITERACKIEJ BIOGRAFII

Zrazu nic nie wskazywało na to, że nazwisko Elizy Orzeszkowej (1841-1910) zapisze się tak wyraźnie na kartach polskiej literatury. Urodzona w szlacheckiej rodzinie, wyedukowana na pensji w .Warszawie, w wieku lat 17 wydana za mąż zą Piotra Orzeszkę, pędziła żywot przewidziany dla panien z dobrego domu. W roli szlachcianki na wydaniu, a potem młodej mężatki, prowadzącej bogate życie towarzyskie, czuła się wygodnie i dobrze. Dopiero powstanie stoczniowe, na Kresach wyjątkowo krwawe, wyrwało ją z letargu. Głęboko poruszona ogromem nieszczęść i osobiście zaangażowana w powstańczą konspirację, nadto rozczarowana małżeństwem, przeżywała spóźnione dojrzewanie.¹

W roku 1864 była zupełnie inną osobą niż dwa lata wcześniej. Zmienił się też jej status materialny i cywilny. Męża, oskarżonego o sprzyjanie powstańcom, skazano na zesłanie, majątek rodzinny podupadł i został sprzedany. Pisarka porzuciła ostatecznie wieś i przeniosła się do.Grodna. Obie sprawy - decyzja o rozłące z mężem i decyzja o sprzedaży ziemi - narażały Orzeszkową na konflikt z opinią publiczną, która w obu kwestiach obstawała przy patriotycznych standardach zachowań. Co więcej, Orzeszkowa nie tylko nie towarzyszy-łamężowi ąazesłaniu, aIp pngt.annwiłfl przeprowadzić formalny z nim rozwód, co było prawdziwym skandalem towarzyskim.²

Na co zamieniła odzyskaną wolność osobistą? Po niefortunnej próbie założenia nowej rodziny z lekarzem Zygmuntem Święcickim, można powiedzieć jednoznacznie - na pisanie.

1

   Młodość Orzeszkowej możemy zrekonstruować tylko częściowo na podstawie dyskretnych wspomnień autorki. Zob. E. Orzeszkowa, Zwierzenia, „Kraj” 1891, nr 50; Wspomnienia. Część pierwsza, „Sfinks” 1911, nr 37—40; Pamiętnik, z autografu autorki ogłosił Ir. Meyet, „Kurier Warszawski” 1911, nr 24-39. E. Jankowski, Eliza Orzeszkowa, seria: Ludzie Żywi, t. 6, Warszawa 1980, wyd. 4, s.18—85.

2

   Zob. I, Krzywicka, Młoda Orzeszkowa, „Wiadomości Literackie” 1936, nr 54. Autorka tego artykułu twierdziła, że Orzeszkowa pisała nieco staroświeckie powieści, ponieważ w życiu osobistym zdobywała się na decyle bardzo kontrowersyjne i odważne; jedno równoważyła drugim.