CCF20090514048

200

ll. Struktura nauki

między naukami biologicznymi są oczywiste, o tyle nic nie wskazuje na to, by nauka jako całość była, lub mogła się stać, taką siecią zamiast zbiorem izolowanych od siebie sieci. Na przykład nie wydaje się, by mogło istnieć nawet bardzo pośrednie powiązanie między elektroniką a antropologią kulturową.

'<7ia między oroblemem cji między-•oretycznej oroblemem redukcji terminów retycznych

Problem redukcji międzyteorctycznej jest w gruncie rzeczy uogólnieniem problemu redukcji terminów teoretycznych do obserwacyjnych. Redukcja teorii lub całej dyscypliny polega bowiem na redukcji terminów teoretycznych nauki specjalnej do terminów teoretycznych nauki bardziej podstawowej. Koncepcja praw pomostowych boryka się dokładnie z takimi samymi trudnościami, jakie stały przed koncepcją reguł korespondencji. Uporaliśmy się z nimi w rozdziale II, p. 11, traktując częściowe definicje terminów teoretycznych jako założenia i hipotezy określające lub dookreślające dziedzinę teorii. Dzięki temu mogliśmy wyłączyć je ze zbioru hipotez samej teorii. Zarazem, analizując ich funkcję w rozumowaniach erotetycznych, wyjaśniliśmy ich związek z samą teorią oraz pokazaliśmy, że są i jak są one podatne rewizję.

'ność nauki jako sieć powiązań między jej ziedzinami

Takie ujęcie „reguł korespondencji” odchodzi zasadniczo od idei redukcji. Dziedzina teorii jest bowiem sama tworem wysoce uteo-retyzowanym, co stwarza merytoryczne związki między teorią rozpatrywanej dziedziny a teoriami współokreślającymi dziedzinę. Do tych ostatnich należą przede wszystkim teorie będące składnikami teorii obserwacji obiektów danej dziedziny. Toteż ujęcie przedstawione w rozdziale II, p. 11 jest zgodne z pochodzącą od Darden i Maul ideą jedności nauki jako sieci dziedzin teoretycznych (fields). Wątpliwości Duprćgo wydają mi się przesadne. Nawet między odległymi na pozór dyscyplinami mogą istnieć związki, choćby i bardzo pośrednie. Gdy idzie o jego przykład: elektroniki i antropologii kulturowej, poszukiwanego związku może dostarczać ewentualne zastosowanie symulacji komputerowej do badań antropologicznych. Notabene były prowadzone symulacje komputerowe genezy współpracy w społeczeństwie jako rozwiązania iterowanego dylematu więźnia (por. rozdz. III, p. 2).

(Na marginesie: Zmiana modelu analizy nauki z redukcjoni-stycznego na sieciowy jest szczególnym przypadkiem ogólniejszej zmiany strategii w filozofii analitycznej. Redukcjonistyczny model analizy filozoficznej pochodzi od Bertranda Russella, który najpierw

12. Problem redukcji i jedności luiuki

201

zastosował go do ustalenia podstaw matematyki za pomocą reduk-' eji jej pojęć do pojęć logiki⁸⁵, a potem uogólnił tę technikę na całą filozofię, co wyraża maksyma „ilekroć to możliwe, na miejsce bytów wywnioskowanych należy podstawiać konstrukcje logiczne"⁸⁶. Jego antagonista Peter Strawson⁸⁷ optuje za sieciowym modelem analizy, który zamiast na redukcji pojęć do pojęć bardziej podstawowych polega na ustalaniu powiązań między pojęciami).

Hcduko* teoilljak kiytciiui i postępu i

Uporaliśmy się z problemem redukcji w ujęciu synchronicznym, to jest problemem związku między teoriami współistniejącymi. Prócz tego istnieje problem redukcji w ujęciu diachronicznym, to jest problem relacji między kolejnymi teoriami, z których nowsza zastępuje starszą. Redukowalność starszej teorii do nowszej ma być gwarancją postępu. Jest to bardziej niż widoczne w koncepcji redukcji Kemeny’ego i Oppenheima nakładającej na relację redukcji tylko jeden warunek, który - jeżeli abstrahować od rozróżnienia obserwacyjne-teoretyczne - jest niemal identyczny ze sformułowanym przez Poppera warunkiem przyrostu treści empirycznej. Bardziej wymagająca koncepcja redukcji Nagła nakłada warunek wy-prowadzalności praw teorii redukowanej z praw teorii redukującej. Jak wspomniałem wyżej, jest on nierealistyczny, ponieważ pomija kwestie idealizacji i aproksymacji. Uwzględnia je zmodyfikowana wersja Schaffnera (1967), zgodnie z którą z praw teorii redukującej i praw pomostowych ma wynikać poprawiona wersja praw teorii redukowanej.

Zasada

karespoii

Podobną myśl realizuje w polskiej literaturze metodologicznej zasada korespondencji (nie mylić z regułami korespondencji), głoszona między innymi przez Władysława Krajewskiego⁸⁸. Jest ona uogólnieniem zasady heurystycznej, którą stosował Niels Bohr, konstruując teorię kwantów. Mówiła ona, że kierując się teoriami fizyki klasycznej, należy tak modyfikować jej aparat matematyczny, by rezultat tych modyfikacji okazał się skuteczny w dziedzinie zja-

⁸⁵    Zob. B. Russell, ThePrinciples ofMathematics, London 1903.

⁸⁶    Tenże, Mysticism and Logic, London-New York 1918.

⁸⁷    Zob. P. Strawson, Analiza i metafizyka. Wstęp do filozofii, tłum. A. Grobler, Kijków 1994 (pierwodruk oryginału francuskiego 1985, angielskiego 1992).

⁸⁸    Zob. W. Krajewski, Idealizacja, redukcja, korespondencja, w: Zasada korespondencji w fizyce a rozwój nauki, red. W. Krajewski, W. Mejbaum, J. Such, Warszawa 1974; tenże, Correspondence Principle and Crowth of Science, Dordrecht 1977.