CCF20090514027

158

II. Struktura nauki

O = „rozpuszcza się”, R = „rozpuszczalny”. Wówczas powyższe zdanie redukcyjne częściowo definiuje własność dyspozycyjną rozpuszczalności, mówiąc, że gdy przedmiot x zostanie zanurzony w wodzie i następnie będzie się rozpuszczał, to jest rozpuszczalny. Zdanie to jednak nic nie mówi na temat ewentualnej rozpuszczalności przedmiotów nigdy niezanurzonych w wodzie ani takich, które zanurzone w wodzie, nie rozpuszczają się.

Gdy do powyższego zdania dołączymy odpowiednie zdanie dla -Z?:

ukcyjna

(Vx){S(jc) -► |T(a-) - -'/?(jc)]>,

otrzymamy tak zwaną parę redukcyjną dla predykatu R. Para redukcyjna mówi, w jakich okolicznościach przedmiotowi x można przypisać własność dyspozycyjną R, a w jakich można mu jej odmówić. Para redukcyjna jest częściową definicją predykatu R, ponieważ pozwala rozstrzygnąć, czy przedmiot x ma własność R, czy jej nie ma, tylko wtedy gdy spełniony jest warunek: [P(x)aQ(x)]v[S(x)a7X*)]. Dopełnienie zbioru spełniającego ten warunek nazywa się obszarem nieokreśloności predykatu R, ponieważ dla x, które tego warunku nie spełniają, odpowiedź na pytanie, czy x posiada własność R, czy nie, jest nieokreślona.

W szczególnym przypadku, gdy S - Pi T = ->Q, otrzymujemy tak zwane zdanie dwustronnie redukcyjne:

Zdanie tdonnie akcyjne

(\/x){P(x) - tOU) <-*• PU)]}.

W przykładzie z rozpuszczalnością mówi ono, że gdy przedmiot x zostanie zanurzony w wodzie, jest rozpuszczalny wtedy i tylko wtedy, gdy się rozpuszcza. Znowu to zdanie jest częściową definicją rozpuszczalności, pozwala bowiem rozstrzygnąć, czy przedmiot x jest rozpuszczalny, czy nie, tylko wtedy gdy zostanie on zanurzony w wodzie.

aticuch

ikcyjny

Para redukcyjna (lub zdanie obustronnie redukcyjne), w której R jest terminem teoretycznym, a P, Q, S i T terminami obserwacyjnymi, dostarcza częściowej interpretacji empirycznej terminu R. Gdy któryś z terminów P, Q, S, T jest terminem teoretycznym, to jeśli do pary redukcyjnej dla terminu R dołączymy taką parę redukcyjną dla tego terminu, że poza nim pozostałe terminy w niej występujące są

■i Definicje częściowe

159

obserwacyjne, otrzymamy dwustopniową częściową redukcję R do terminów obserwacyjnych. Gdy i w tej drugiej parze redukcyjnej nie wszystkie terminy „częściowego definiens" są obserwacyjne, możemy dołączyć kolejną parę redukcyjną i tak dalej, aż otrzymamy,

I ><> skończonej liczbie kroków, tak zwany łańcuch redukcyjny, który ostatecznie dostarcza częściowej interpretacji terminu R.

Dookrrślanli terminu z<lellnlowtm częściowo

Obszar nieokreśloności terminu R można zmniejszać, wprowadzając kolejne pary redukcyjne. Muszą one jednak spełniać warunek, że nie prowadzą do rozstrzygnięć sprzecznych z rozstrzygnięciami dokonywanymi na podstawie dotychczasowych par redukcyjnych. W miarę postępu nauki obszar nieokreśloności terminów teoretycznych powinien się systematycznie zmniejszać. W szczególności przykładowe zdanie obustronnie redukcyjne częściowo definiujące rozpuszczalność ma kłopotliwie rozległy obszar nieokreśloności. Jak zauważył Carnap, jeżeli wyciągniemy zapałkę z fabrycznie nowego pudełka zapałek, potrzemy ją i doszczętnie spalimy, nie będziemy mogli orzec na podstawie zdania, o którym mowa, czy była ona rozpuszczalna, czy nie. To zaś nie daje się pogodzić z naszą intuicją indukcyjną. Problem można rozwiązać, uzupełniając przykładowe zdanie redukcyjne warunkiem, wedle którego każde dwa ciała o jednakowej strukturze chemicznej są bądź oba rozpuszczalne, bądź oba nierozpuszczalne. Na tej podstawie próba rozpuszczenia jednej zapałki rozstrzyga kwestię rozpuszczalności wszystkich (podobnych do niej) zapałek świata.

Kłopoty z regułami korcspontlt

Zadanie dostarczenia częściowej interpretacji dla teoretycznej części teorii Carnap³⁰ później powierzył regułom korespondencji (por. rozdz. II, p. 2), nie przesądzając ich ogólnej formy. Łańcuchy redukcyjne można uznać za szczególny przypadek reguł korespondencji. Koncepcja częściowej interpretacji ostatecznie upadła między innymi na skutek niejasnego statusu reguł korespondencji. Jeżeli należą one do teorii, to każda zmiana reguł korespondencji, na przykład wprowadzenie nowej pary redukcyjnej w celu zmniejszenia obszaru nieokreśloności jakiegoś terminu, jest zmianą teorii: przysparza jej nowych twierdzeń. Jeżeli zaś reguły korespondencji nie należą do teorii, to zdania teoretyczne nic mają żadnej interpretacji empirycznej. Żeby bowiem zdanie teoretyczne z teorii miało inter-

³⁰ Zob. R. Carnap, The Melhodological Characler of Scientific Concepts, dz. cyt.