CCF20090514028

160

ll. Struktura nauki

pretację empiryczną, muszą istnieć jakieś zdania obserwacyjne tej teorii wyprowadzalne ze zdania z i reguł korespondencji. Wówczas, na mocy definicji teorii jako dedukcyjnie domkniętego zbioru zdań, reguły korespondencji musiałyby należeć do teorii.

Trudność tę można ująć następująco. Z jednej strony, nie da się ustalić częściowej interpretacji empirycznej teorii za pomocą środków tej teorii, bo wtedy każde dookreślenie interpretacji zmienia teorię. Z możliwości dookreślania częściowej interpretacji nie można jednak zrezygnować. Z drugiej strony, nie da się ustalić częściowej interpretacji empirycznej teorii za pomocą środków spoza teorii. Wtedy bowiem te środki, ze względu na domknięcie dedukcyjne teorii, nie mogą dostarczyć niezbędnych związków dedukcyjnych między jej częścią teoretyczną a obserwacyjną.

Sama kompromitacja rozróżnienia obserwacyjne-teoretyczne nie stanowi problemu. Można je zastąpić względnym rozróżnieniem nieteoretyczne-teoretyczne. Z tego punktu widzenia definicje częściowe mogłyby znaleźć zastosowanie do interpretacji teorii, interpretacji uteoretyzowanej za pomocą innych teorii (teorii wiedzy zastanej). Warunkiem po temu jest jednak rozwiązanie problemu statusu teoretycznego zdań wyznaczających tę interpretację. Nie będąc definicjami równościowymi, mogą one funkcjonować podobnie jak definicje operacyjne: zamiast określać znaczenie terminów teoretycznych, będą wyrażać tymczasowy stan wiedzy na temat ich zakresu. Tą kwestią zajmiemy się, po odpowiednim przygotowaniu, dopiero w rozdziale II, p. 10. Najpierw dokończę wątek definicji, omówię pojęcie prawa jako ważnego składnika teorii naukowej i potem będzie można wrócić do problemu interpretacji.

5. Terminy klasyfikacyjne i typologiczne

Terminy klasyfikacyjne odgrywają szczególną rolę w teoriach. Klasyfikacją nazywa się wyczerpujący i rozłączny podział zbioru przedmiotów pewnej dziedziny, to znaczy podział zbioru Z na podzbiory (klasy) K_v ..., K_n taki, że Z = K, u ... u K_n oraz Kj. n K. = 0, i, j = 1, ..., n, i * j. W wyniku takiego podziału każdy element zbioru Z należy do dokładnie jednej klasy spośród K_v ..., K .

5. Terminy klasyfikacyjne i typologiczne

Gdy na zbiorze Z są określone jakieś zmienne, klasyfikację można zdefiniować, zaliczając do każdej klasy te i tylko te elementy zbioru Z, dla których określone zmienne przybierają określone wartości. Przykładem może być klasyfikacja pierwiastków chemicznych na metale, niemetale i półmetale, w zależności od ich własności chemicznych: połyskliwości, przewodności cieplnej i elektrycznej, tendencji do oddawania lub przyłączania elektronów i tak dalej. Na tym samym zbiorze można określić więcej niż jedną klasyfikację. Pierwiastki chemiczne można klasyfikować również na przykład na grupy. Są też klasyfikacje hierarchiczne, polegające na podziale klas na podklasy: K_i = K_n u ... u oraz. K_tj n K_tk =0,i= 1, ..., n, /, k = 1, ... p(i), j * k. Podklasy mogą się dzielić na kolejne podpodklasy i tak dalej. Przykładem może być systematyka zwierząt, w której typy dzielą się na podtypy, te - na gromady, które następnie dzielą się na podgromady, a dalej na rzędy, rodziny, rodzaje, gatunki i tak dalej.

wartoii

poinuwf/a

klasyfikacji

Klasyfikacje są użyteczne poznawczo, jeżeli są podporządkowane jakimś zasadom teoretycznym. Na przykład gdy zachowanie elementów tej samej klasy wykazuje podobne prawidłowości, czyli gdy odpowiednie terminy klasyfikacyjne są istotne nomologicz-nie, to jest nadają się do formułowania praw. Arystotelesowska, dziś zupełnie bezużyteczna, klasyfikacja ciał na podksiężycowe i nadksiężycowe opierała się na przebrzmiałej teorii, wedle której pierwsze poruszają się ruchem naturalnym w dół, drugie zaś idealnym ruchem okrężnym. Zakwalifikowanie ciepła jako formy energii było podyktowane potrzebą utrzymania zasady zachowania energii. Oparta na morfologicznych podobieństwach organizmów systematyka Linneusza (1707-1778) zdezaktualizowała się, gdy podstawą klasyfikacji w biologii stała się teoria ewolucji i hipotetyczne scenariusze ewolucyjne. Klasyfikacyjne pojęcie kwasu podlegało licznym rewizjom w miarę wzrostu wiedzy na temat reakcji chemicznych.

Typologii•

Niekiedy od klasyfikacji bardziej użyteczne są typologie. Jest tak wtedy, gdy teoretycznie interesujące zachowanie elementów dziedziny przedmiotowej zależy od wielu zmiennych, zwłaszcza porządkowych, w sposób, który nie daje się ująć za pomocą warunków koniecznych i wystarczających. Typologia, w odróżnieniu od klasyfikacji, nie jest wyczerpującym i rozłącznym podziałem swojej