P6030009

Aneks

Specyfika klasycznych technik

PI KTO RIALNYCH

Jakkolwiek piktorializmu nie można ściśle łączyć z konkretnymi odmianami techniki fotograficznej, to jego cechą było stosowanie wielu technik specjalnych, nazywanych też „szlachetnymi”, służących do specyficznego opracowania ostatecznego obrazu pozytywowego. Miały one nadawać fotograficznej odbitce charakter dzieła unikatowego, kształtowanego bezpośrednio dłonią artysty i nawiązującego do uznanych wzorców sztuki; jak to w imieniu piktorialistów stwierdził Jan Bułhak: „Ideału szukamy w malarstwie, a wzorów w grafice”. Starano się w ten sposób odeprzeć zarzuty o mechaniczności i przypadkowości obrazu fotograficznego. Ponadto techniki te, w porównaniu do ówczesnych niedoskonałych typowych materiałów światłoczułych, umożliwiały uzyskanie bardziej zrównoważonej skali tonów i większej trwałości odbitki.

Najważniejszą grupą pośród nich były tzw. techniki chromianowe, wykorzystujące światłoczułe związki chromu (dwuchromianu amonu lub potasu ; Zawieszone w żelatynie lub gumie arabskiej sole chromu powodowały twardnienie nośnika pod wpływem światła oraz kontaktu ze srebrem zawartym w negatywie. Jeżeli do takiej emulsji dodany był jeszcze barwnik, to obraz można było wywołać przez wypłukanie w wodzie miejsc z nieutwardzoną emulsją i barwnikiem. Ponadto emulsja taka w różnym stopniu absorbowała wodę, przez co tworzył się relief na powierzchni odbitki. Taką powierzchnię można też było traktować jak graficzną matrycę, pokrywać ją farbą i odbijać z niej obraz na papierze. Zjawiska te wykorzystywano także w XIX-wiecznych technikach fotomechanicznego powielania obrazu. Eksperymentował już z mmi Fos Talbot na początku lat pięćdziesiątych XIX wieku, aśe praktyczne metody opatentowano dopiero od końca lat sześćdziesiątych; były to m m światlodruk, heliograwiura, woodburytypia.

Ponadto istniała duża liczba sposobów uszlachetniania i przetwarzania typowych metod fotografii (np. złotobrom, brom-person. hieh--key) oraz indywidualne sposoby wymyślane przez fotografów na kanwie ogólnie stosowanych procesów. Poniżej podane są w kolejności alfabetycznej krótkie opisy najczęściej stosowanych przez piktonalis-tów technik tworzenia ostatecznych obrazów pozytywowych.

Bromołej

Jedna z późniejszych metod, opisana w roku 1907. Najpierw wykonuje się powiększenie na papierze z emulsją bromosrebrową, wywołuje chemicznie, utrwala i płucze. Potem następuje kąpiel w roztworze soli chromu, która utwardza (garbuje) powierzchnię emulsji, proporcjonalnie do siły naświetlenia w danym miejscu, oraz usuwa obraz srebrowy. Powstaje bezbarwny relief, na który, po wypłukaniu, nanosi się farbę olejną przy pomocy płasko ściętego pędzla, uderzając nim z góry. Farba przyjmuje się lepiej w miejscach mniej naświetlonych, gdzie żelatyna w większym stopniu absorbuje wodę. Nasycenie i kontrast obraza nim* są od sposobu uderzania pędzlem. Do świeżo pokrytego farbą obrazu można przyłożyć papier rysunkowy i uzyskać tzw. przetłok fcromolejowy.

Technika chromianowa, w której ostateczny obraz zostaje utworzony przez pigment zawarty w emulsji, której spoiwem jest guma arabska. Technika opatentowana w roku 1855, ale rozpropagowana dopiero w latach dziewięćdziesiątych przez piktorialistów. Papier z emulsją złożoną z gumy arabskiej, pigmentu i soli chromu naświetla się stykowo pod negatywem. Wywołanie następuje pod strumieniem wody. która wymywa całkowicie lub częściowo nieutwardzone przez światło części emulsji. Możliwe jest uzyskiwanie obrazów wielobarwnych przez kilkakrotne pokrywanie papieru kolejną warstwą emulsji i każdorazowe wywoływanie, należy tylko zmieniać pigmenty i odpowiednio stopniować czasy naświetlania.

Heliograwiura (fotograwiura)

Jedna z metod fotornechanicznych wysoko ceniona przez piktorialistów, opatentowana w roku 1879. Na miedzianą płytkę, pokrytą