pdl4

nanty określonych wyobrażeń demonicznych ukształtowanych w naszej kulturze ludowej.

Ukształtowanie się specyficznego modelu demonologii ludowej miało dość ścisły związek z faktem wkroczenia chrześcijaństwa na ziemie polskie.

Wielu historyków i badaczy naszej kultury ludowej (np. Al. Bruckner, J. S. Bystroń, S. Czarnowski) zwracało uwagę na zjawisko utrzymywania się w niej szeregu rudymentów dawnych wierzeń słowiańskich. Na zaistnienie tegoż zjawiska wpływało kilka czynników, a zwłaszcza:

1.    Siła tradycji dawnych wierzeń, stanowiących zasadniczą barierę dla dążeń chrześcijaństwa zmierzających do ich likwidacji oraz usunięcia z życia rodzinnego i społecznego.

2.    Ludowy charakter dawnych wierzeń (pojmowanych w płaszczyźnie ówczesnego układu sił społecznych), który wzmacniał ich przeciwstawność wobec chrześcijaństwa jako religii warstw panujących.

3.    Prosty i nieskomplikowany system dawnych wierzeń, łatwiejszy do zrozumienia przez lud niż zawiłe dogmaty chrześcijańskie (np. pojęcie Boga w trzech osobach, grzechu pierworodnego czy sądu ostatecznego).

Procesy chrystianizacji ziem polskich, podobnie jak to miało miejsce w przypadku innych ludów słowiańskich, realizowane były z jednej strony przez zwalczanie dawnych wierzeń, a z drugiej strony przez stopniową asymilację niektórych ich wątków przez chrześcijaństwo. Asymilacja była koniecznym rezultatem długotrwałej walki toczonej przez chrześcijaństwo z tradycyjną kulturą ludową, w której łonie znalazły bezpieczne schronienie dawne wierzenia słowiańskie. Cały ten krąg dawnych wierzeń stanowił w kulturze duchowej ludu polskiego podstawowy trzon dla nowo tworzonych ludowych wyobrażeń demonicznych, zasadniczo różnych od chrześcijańskich.

Omawiając problemy genezy polskiej demonologii ludowej, zwrócić należy również uwagę i na inne zjawiska. Cała działalność misyjna prowadzona na ziemiach polskich w pierwszym okresie oparta była głównie na kadrze duchowieństwa obcego pochodzenia (najczęściej byli to Niemcy i Włosi, a więc ludzie, dla których obca i niezrozumiała była kultura miejscowego ludu). W efekcie tej działalności dążono do ukształtowania, już w pierwszym okresie chrystanizacji, specyficznej wizji demonologii (a właściwie diabło-logii) chrześcijańskiej na podstawie zwalczanych pogańskich wyobrażeń religijnych. Postacie dawnych bóstw i demonów zaczęto więc utożsamiać z istotami diabelskimi. Za pomocą tego zabiegu dążono przede wszystkim do deprecjonowania dawnych wierzeń oraz do spopularyzowania wśród ludu zasad chrześcijańskiej wiary w piekło i moce szatańskie. Należy tu jednakże stwierdzić, iż w wiekach późniejszych analogiczne tendencje ujawniły się w wierzeniach ludowych, czego wyrazem stało się następnie włączenie postaci chrześcijańskiego diabła do kręgu ludowych wyobrażeń demonicznych. Na

37