pdl7

lenia istoty i określenia charakterystycznych cech ogólnych polskiej demonologii ludowej. Na podstawie literatury źródłowej i materiału faktograficznego można przyjąć, iż świat wyobrażeń demonicznych, ukształtowany w tradycjach naszej kultury ludowej, stanowi pewnego rodzaju swoistą mozaikę różnorodnych wątków wierzeniowych, mających swoje analogie również w kulturach ludowych innych narodów słowiańskich. W czasach współczesnych wierzenia te ulegają istotnym procesom obumierania i zanikania. W toku zachodzenia tych procesów poszczególne wątki wierzeń demonicznych stopniowo tracą przypisywane im atrybuty nadprzyrodzoności i przechodzą do sfery ludowej twórczości folklorystycznej o charakterze ludyczno-wychowawczym z pewnymi akcentami moralizatorskimi. Istnienie takiego stanu rzeczy wynika z faktu, iż w czasach współczesnych życie wsi polskiej uległo głębokim przeobrażeniom, które w zasadniczy sposób odcisnęły się na funkcjonujących stereotypach poglądów i zachowań oraz wzorach postaw ludności wiejskiej, na jej stosunku do zjawisk świata przyrody i życia społecznego, a tym samym i na tradycyjnie ukształtowanej sferze wierzeniowej. Ujawnia to się szczególnie podczas badań terenowych, kiedy na pytania dotyczące określonych wyobrażeń demonicznych udzielane przez informatorów odpowiedzi najczęściej poprzedzane są tego rodzaju sformułowaniami: „Dawniej uważano, że... , „Starzy ludzie opowiadali, gdy byłam jeszcze dzieckiem, że...“, „Mówiono bardzo dawno, nie pamiętam już, kiedy, że...“ itp. W całej więc rozciągłości znajduje tu potwierdzenie teza J. S. Bystronia, iż „...kultura ludowa jako całość jest wytworzonym przez zbieg wypadków zespołem treści, które same przez się nie muszą być ludowe" („Kultura ludowa").

Cała dotychczasowa praktyka historycznego rozwoju życia społecznego wskazuje na bardzo znamienny fakt, że wszelka społeczno-produkcyjna działalność ludzi występuje zawsze w ścisłej i nierozerwalnej więzi z ich działalnością ukierunkowaną na przekształcanie człowieka i jego otoczenia, co najogólniej określane jest mianem kultury. Jednym z podstawowych problemów teoretycznych marksistowskiej antropologii filozoficznej jest właśnie kwestia integracji dziedzin kulturowej działalności człowieka z całokształtem społeczno-ekonomicznej struktury jego życia. „Z określonej formy produkcji materialnej — pisał K. Marks — wynika po pierwsze określona struktura społeczeństwa, po drugie określony stosunek ludzi do przyrody. Ich ustrój państwowy i życie duchowe określane są przez jedno i drugie". Tak więc każda społeczność ludzka wytwarza taką kulturę, jaka odpowiada drodze jej społeczno-ekonomicznego rozwoju. Prawidłowość ta bardzo wyraźnie ujawnia się w przypadku ludowych wierzeń demonicznych. Cała bowiem sfera wierzeń ludzkich ma ścisłe powiązania ze zjawiskami świata przyrody, jest zmistyfiko-waną formą relacji człowiek — przyroda. Zwracają na to uwagę socjolodzy podejmujący rozważania nad ludową formacją katolicyzmu polskiego. Wy-

40