P211009 29[01]

W w peteww XIII wt* #łHśmw^i «f prawo lyonkw. lecz rytem au MMMt    jednohuzj warstwy ipełacznaj. liuic prew*

UMNffwtlf inufukM, cfi ryterzy pochodzących w zuarnienitydi nUe i pełniących rttni godności w pMHwn. a inne wtodytów, czyli zwykłych rytmy M panowaniem Kazimierza Wielkiego tych pierwszych uważano już za szlachtę. Proces formowania się szlachty jako warstwy społecznej trwał cały XIV wiek. Przewodnią rolę w społeczeństwie zapewniało jej posiadanie ziemi, a później także korzystanie z przywilejów, które przyznawali jej królowie od 1374 raku (przywilej koszycki) do 1454 roku (statuty nieszawskie). Jeden z tych przyyijfeiów. znany pod nazwą Netninem captivabimus z 1425 raku. zabraniający karać szlachcica bez wyroku sądowego, był jednym z pierwszych na kwiecie prawem zapewniającym nietykalność osobistą.

a

llorb Abrahama Springa, nobilitowanego pracz króla Władysława IV w 1638 roku

Herb Jakuba Hofnera z aktu nobilitacji, wystawionego przez króla Zygmunta Augusta w 1583 roku

Herb mdaoy Andrzejowi Martinowi Rmmmlimoi przez bób Stanhlam — dnfc. 9 -nm |7łR mt„

ain

nr tiiritifaut .Icr/JWe/ó ft ntj/ntun

....t*> .».V,v*rrV Cw///.r li

Herb Marcello Bacciarnllego w akcie nobilitacji, wystawionym przez króla banblMM Aikiirio w 1771 roku

Mołwił jak prawa nńmhtuiM-. także hurt»jr fjyfy ud    4/m

I imi mrtoaua.

1 Mosonnue odfcobes j atafca pnfctyk* imiTH pnm Mjr ; •dmdtmamt I herbu «ntrrlwati|i

d/ir/ju* i pnydu|fWMt|f wi/yrilm synom i (M/n U*Hx4h rr dmdn (niw nio było glówiią (myt zyną aurb^ł" wztmM |i» zby i/bdity łi^n do XVIII wit.ł.u według nu+.i/wyf.li badaczy łonu wda 10% tshęjo ipo-Itoatam. I według innych osiągnęła nawet 12-13% Najważniejszą pnyuynf było adopcja, czyli przypuszczenie nwUdutu do Iwebu Na ogól do Iterbu przyjmowano przyjaciół, rethmjoyrh nidwbwmydi z własnej chorągwi lub wiernych poddanych. Była (o lak powszechna praktyka, że stopniowo ją ogranie/ano, a w 1616 roku jej zakazano.

Poza dziedziczeniem i adopcją herb można było uzyskać drogą nobilitacji lub indygenalu Nobilitacja i indygenat 1101 byty prerogatywą króla i sejmu. Prawo nobilitacji, czyli nadania podwładnemu herbu miał od początku XV wieku do 1578 roku tytko król, później król w porozumieniu z sejmem, a od 1601 roku sam sejm. Z początku nobilitowani od razu stawali się pełnoprawnymi szlachcicami. Jednak na mocy konstytucji z 1669 roku prawa ich ograniczono; dostęp do urzędów uzyskiwali potomkowie nobilitowanego dopiero w trzecim pokoleniu W 1775 roku sejm uchwalił, że warunkiem ważności nobilitacji będzie zakup dóbr ziemskich o wartości co najinnioj 50 tysięcy złotych.

Szlachtę polską odróżniała od zachodniej wewnątrzslanowa demokracja przejawiająca się przede wszystkim tym, że wszyscy byli równi wobec prawa, niezależnie od zajmowanych stanowisk i stanu majątkowego. To głęboko zakorzenione pojęcie równości znalazło odzwierciedlenie w powiedzeniu .szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie", które stało się dewizą szlachty polskiej. Nie uznawano też tytułów arystokratycznych. tylko litewscy i niscy książęta mieli tytuły z czasów sprzed unii Polski z Ulwą. a inni książęta i baronowie byli niemal bez wyjątku z obcego nadania, co budziło wśród szlachty uzasadnioną nieclięć

Cala szlachta była wprawdzie równa wobec prawa, lecz w miarę upływu czasu coraz większą rolę odgrywała pozycja majątkowa Szlachetnie urodzeni i majętni mieli łatwiejszą drogę do stanowisk, a dostojeństwo dawało im szansę na powiększanie majątku oraz, co za tym idzie, prestiżu i znaczenia. W miarę ubożenia sporej części szlachty na znaczeniu zyskiwały możne i majętne rody. które poprzez przekupywanie drobnej szlachty zaściankowej lub już bezrolnej, imały coraz większy wpływ na stanowienie prawa i losy państwa. Działania niektórych z nich doprowadziły do upadku państwa i do rozbiorów Pod zaborem rosyjskim i austriackim zmniejszono liczbę szlachty poprzez odmawianie potwierdzenia szlachectwa bezrolnym Pod rządami rosyjskimi, w dużym stopniu w odwecie za powstania, zredukowano liczbę szlachty w Królestwie Polskim z 302 000 do 34 500. a na Wołyniu. Podolu i w guberni kijowskiej z 410 000 do 70 000

Konstytucja marcowa z. 1921 roku zniosła ostatecznie uprzywilejowaną pozycję szlachty przez wprowadzenie równości wobec prawa, ale ani wtedy, ani dzisiaj nikt nie tnuŻR zabronić urywania herbu osobom, kto-