PICT0083 (7)

Przesłanie i problematyka Lalki

Jest to powieść o ludzkiej psychice, uczuciach, wielkiej miłości i skomplikowanej naturze ludzkiej, a także panoramie społecznej.

Miłość Wokulskiego do Izabeli Łęckiej jest głównym nurtem akcji i jej motorem. Wiążą się z tym kwestie, takie jak: obserwacja psychiki i postępowania zakochanego mężczyzny, reakcja „zaatakowanej” takim uczuciem kobiety „kolejne etapy uczucia, jego siła itd.

Ale to nie jedyna miłość w powieści. Przecież pani Stawska kocha Stacha (wariant uczciwej, wartościowej miłości), Rzecki kocha się w pani Stawskiej (uczucie ojcowskie, ale niepo-zbawione erotyzmu), pani Wą-sowska jawi się Wokulskiemu jako wariant nieco mniej plato-niczny, a stary książę nieszczęśliwie lokuje uczucie w młodszej od siebie i głupiej pannie Ewelinie. Jest jeszcze cień dawnego uczucia - miłości hrabiny Za-

u

sławskiej i stryja'Wokulskiego, uczucie także niespełnione, będące dowodem na to, że w pewnych kręgach j uwarunkowaniach historia lubi się powtarzać.

Powieść o społeczeństwie polskim końca XIX w.

Prezentuje poszczególne stany, opiniuje, formułuje kierunki reform. Odzywa się tu pozytywistyczny organicyzm. Przecież te warstwy to człony jednego organizmu, ich zdrowie potrzebne jest do zdrowia całości. Czytelnik widzi:

•    arystokrację (Łęccy, Krze-szowscy, Zasiawscy) itp.

Prus nie daje jej zbyt pochlebnych opinii: to utracjusze, dzi-wadła, nawet gdy mają dobre chęci - nie mają energii i pomysłowości, by je realizować.

*    mieszczaństwo (Rzecki, subiekci, Szuman, Mincel)

To warstwa zróżnicowana, ich cechą wspólną jest to, że pracują na swoje utrzymanie, zarazem dając coś społeczeństwu. Prus uważa ich za wartościową część społeczeństwa — lećz dość bezradną wobec wielkich problemów kraju.

•    szlachtę (Wokulski)

Nie otrzymuje szerszej charakterystyki, bowiem jej reprezentant - Wokufcki - znajduje się już właściwie Aa pograniczu klas - bardziej jesi kupcem i bliżej mieszczaństwa niż szlachectwa i szlachty - zubożałej, szukającej nowych środków utrzymania.

•    biedotę (magdalenka, mieszkańcy Powiśla, Węgielek)

To właśnie „podskawy”, nad którymi trzeba prarować, którym trzeba pomóc. Wokulski wobec nich ujawnia miłosierdzie i duszę społecznika, ale Prus sugeruje, że potrzeba tu większych reform i działań zA strony klas rządzących, bowiem jeden Wokulski wiosny nie uczyni.

Powieść

o straconych złudzeniach

Tak często nazywa się Lalkę, podkreślając w ten sposób wątek zderzenia marzeń głównego bohatera z rzeczywistością. Wokulski wierzył, że pracą, pieniędzmi, szlachetnością zdobędzie uczucie Izabeli i pokona stary porządek. Nic z tego - był blisko celu, a jednak przegrał, dlatego Lalka jest jeszcze jedną powieścią o człowieku, który chciał pokonać świat i któremu się nie udało.

Powieść obyczajowa

Panorama życia Warszawy końca wieku XIX. Dzięki Prusowi wiemy, jak mieszkali studenci, w jaki sposób odbywały się wyścigi konne, kwesty i grzybobranie na prowincji. Prus skrupulatnie oddaje swoją współczesność - zgodne z faktami ukazane są nawet drobne wydarzenia i szczegóły topografii miasta.

Powieść filozoficzna

Refleksja nad egzystencją ludzką. Szczególnie wymowna jest metaforyczna scena, w której Rzecki obserwuje zabawki z witryny swojego sklepu - i rozważa sens ludzkiego życia. Być może, tak jak nakręcone marionetki, żyjemy pociągani za sznurki, nieświadomi przyczyn i kresu egzystencji. Porównanie ludzi do zabawek lub aktorów na scenie nie jest w literaturze nowością. Pisał o tym Kochanowski i Szekspir, a nad zagadką istnienia zastanawiał się Pascal i Faust u Goethego - a rychło temat podejmą egzystencjaliści.

Powieść o sytuacji Polski i patriotyzmie

Idea patriotyzmu skupia się wokół postaci Rzeckiego. Ale i Wokulski brał udział w powstaniu, którego pamięć cały czas jest obecna w powieści. Poza tym funkcjonuje w powieści legenda napoleońska i wspomnienie Wiosny Ludów - generała Bema, również i walki „o wolność waszą i naszą”.

37