PICT6263

132 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH¹^

kształtowaniem zainteresowań, organizacją wolnego czasu czy przezwyciężaniem trudności wychowawczych u uczniów. Nie ujmując niczego badaniom pedagogicznym nad opiniami uczniów czy nauczycieli, wychowawców i rodziców w określonych sprawach, nie sposób jednak zapominać, że są jeszcze inne i często ważniejsze problemy badawcze, których naprawdę warto się podjąć. O doborze problemu badawczego nie może też decydować głównie łatwo dostępne narzędzie badawcze. To bowiem nie problem powinno się dostosowywać do wcześniej znanego sposobu poczynań naukowo-badawczych, lecz odwrotnie: sposób ten ma być podporządkowany problemowi, jaki zamierza się rozwiązać.

Podsumowując zarysowane w niniejszym podrozdziale kryteria metodologicznej poprawności problemów badawczych, można - celem ułatwienia ich oceny - starać się odpowiedzieć na następujące pytania (podobnie jak w wypadku genezy problemów badawczych):

1.    Czy dany problem został wyrażony dostatecznie precyzyjnie od strony logicznej i językowej?

2.    Czy w uzasadnieniu tego problemu określono jego związek z dotychczasowym dorobkiem wiedzy, której kontynuację stanowi lub wybiega śmiało poza jej granice?

3.    Czy możliwe jest jego rozwiązanie zgodnie ze stawianymi współcześnie wymaganiami metodologii badań naukowych?. ^;

4.    Czy w wyniku jego rozwiązania okaże się praktycznie i społecznie przydatny w praktyce pedagogicznej.

5. Hipotezy robocze i stawiane im wymagania

Skuteczne przeprowadzenie badań naukowych, o czym wspomniano juz na wstępie obecnego rozdziału, wymaga - oprócz sformułowania problemów badawczych - także wysunięcia hipotez roboczycM^

Określenie hipotez

Hipotezy stanowią stwierdzenia, co do których istnieje prawdopodobieństwo, że są trafną odpowiedzią na sformułowany uprzednio problem badawczy. Mówi się też wręcz, że są odpowiedzią na pytanie uosabiające problem badawczy (J. Brzeziński, 1996, s. 225). Są jednak zawsze tylko świadomie przyjętymi przypuszczeniami czy założeniami, wymagającymi potwierdzenia lub odrzucenia w wyniku badań naukowych. Są to założenia odnoszące się do przewidywanego końcowego rezultatu badań nad interesującym badacza problemem (F. P. Bames, 1964, s. 29 i n.), ale nigdy nie przesądzają o ich ostatecznych wynikach lub płynących z nich wnioskach (B. K. Beyer, 1971, s. 33).

Jak łatwo sprawdzić, istnieją różne określenia hipotez roboczych. Tak np. niektórzy uważają, iż „hipoteza jest przypuszczalnym twierdzeniem dotyczącym relacji między dwiema lub więcej zmiennymi" i że zawsze formułuje się ją w postaci twierdzącej. Hipotezą nazywa się też „zadanie opisujące związki między zjawiskami (zdarzeniami, stanami, cechami itp.), którego wartość logiczną sprawdzamy w następstwie badań empirycznych" (E. Hajduk, 1993, s. 40).

Wyrażone w hipotezie roboczej - jak sugerują powyższe jej określenia - relacje między zmiennymi mogą przybrać charakter współzależności pozytywnej, negatywnej lub krzywoliniowej. Pozytywna współzależność zakłada, że np. z nasileniem zmiennej niezależnej następuje wzrost zmiennej zależnej. W wypadku natomiast współzależności negatywnej każda z dwu zmiennych zmierza w przeciwnym kierunku, tj. jedna ulega wzrostowi, druga spadkowi. Współzależność krzywoliniowa zaś zachodzi wtedy, gdy wzrost lub spadek określonych zmiennych następują w zależności np. od osobistych cech czy doświadczeń życiowych osób badanych (A. Rubin, E. Babbie, 1997, s. 125 i 127 i n.).

W metodologii znany jest również pogląd, że hipotezy robocze mogą dotyczyć nie tylko zależności między zmiennymi, a także - jak podkreśla J. Brzeziński (1996, s. 226 i n.) - określonych wartości zmiennych. Powszechna zgodność natomiast istnieje co do formułowania hipotez w postaci twierdzącej, a więc zdań oznajmujących.

.Ponadto zakłada się, by hipoteza robocza była adekwatna w stosunku do problemu badawczego i nie przyjmowała postaci szerokiej generaliza-cji. Przypuszcza się też, że sprawdzona, zaakceptowana przez badacza hipoteza - nie jest na stałe włączona do zbioru twierdzeń danej dyscypliny empirycznej; zawsze może być ona odrzucona przy okazji sprawdzania następnych hipotez" (J. Brzeziński, 1996, s. 226).

.Ogólnie można powiedzieć, że hipotezy robocze są oczekiwanymi przez bądacza wynikami planowanych badań i że dotyczyć mogą zarówno wartości zmiennych, jak zależności między zmiennymi. Przede wszystkim jednak - jak łatwo się przekonać - określają relaqe między dwiema lub więcej zmiennymi. Przewidywania swoje co do oczekiwanych wyników badacz opiera przede wszystkim na posiadanym zasobie wiedzy i oso-bjstych doświadczeniach, jak również na twórczym zaangażowaniu się w sferze poznania i myślenia. Nie jest ono na pewno wyłącznie - jak mogłoby się wydawać - zasługą samej tylko jego intuicji i bystrości umysłu.