PICT6293

192 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

zwala upewnić się co do realności sformułowanych problemów i hipotez. Rzecz jasna „sugestywność i logiczna poprawność przewidywań nie jest wystarczającym dowodem na prawdziwość przyjętego założenia" (W. P. Zaczyński, 1995, s. 35). Ostatecznym dowodem prawdziwości hipotezy roboczej są dla badacza jego własne badania. Wewnętrzna weryfikaqa pozwoli mu na ich lepsze zorganizowanie, a przede wszystkim na uniknięcie błędów i przeoczeń swych poprzedników w zakresie badań nad interesującymi go problemami. Niekiedy w tej weryfikacji znajdzie dowody, które przekonają go, że podejmowane przez niego problemy przerastają możliwości ich rozwiązania, lub że zostały już rozwiązane w zadowalający sposób. Dzięki temu zapobiega się marnotrawieniu czasu, energii i wydatków finansowych, co nie jest także bez znaczenia dla ogólnej efektywności pracy badacza.

Ponadto formułowanie problemów badawczych i wysuwanie hipotez roboczych niejednokrotnie zakłada potrzebę stworzenia własnej teorii celem ich lepszego rozumienia lub powołania się przynajmniej na jednoznaczną dotychczas teorię, wyjaśniającą podobne do tamtych problemy i hipotezy. Praktycznie rzecz biorąc, oznacza to konieczność gruntownego zapoznania się z literaturą naukową na temat sformułowanych i postawionych hipotez, łącznie z poszukiwaniem dla nich wsparcia teoretycznego. Niektórzy uważają tworzenie lub dobieranie teorii wyjaśniającej celowość hipotez za jeden z ważnych etapów procesu badawczego (por. R. Schnell i inni, 1993, s. 120 i n.).

Inne aspekty formułowania problemów i hipotez

Jak widzimy, etap formułowania problemów i hipotez może obejmować kilka ważnych ogniw. Najważniejsze jest samo ich sformułowanie, poczynając od problemów badawczych, a kończąc na hipotezach roboczych, co ma miejsce zwłaszcza w przypadku badań nad problematyką związaną z zależnościami sprawczymi. Istotnymi ogniwami dotyczącymi etapu formułowania problemów i wysuwania hipotez są: wyłonienie i określanie zmiennych oraz tzw. weryfikacja wewnętrzna łącznie z podbudową teoretyczną problemów i hipotez interesujących badacza. Określenie zmiennych i weryfikacja wewnętrzna uchodzą w badaniach pedagogicznych za niezbędne szczególnie wtedy, gdy możliwe są w nich hipotezy robocze, ale nie tylko. Ogniwa te - jak już wspomniano - występują w niektórych podręcznikach jako oddzielne etapy badań. Zapomina się przy tym, że wszystkie one podporządkowane są jednemu celowi, mianowicie sformułowaniu problemów i hipotez. Wszystkie mają swój bezpośredni lub

pośredni udział w ich ostatecznym sformułowaniu. Fakt ten upoważnia - zdaje się — dostatecznie do wyłaniania i określania zmiennych oraz dokonywania weryfikacji wewnętrznej i poszukiwania uzasadnień teoretycznych łącznie z formułowaniem problemów i hipotez badawczych.

Formułowanie problemów i hipotez łączy się także z koniecznością ogólnego uświadomienia sobie tego, kogo spośród dzieci, młodzieży lub dorosłych pragnie się objąć badaniami. Każdy problem i hipoteza dotyczą określonej populacji. Badaniami mogą być objęci np. uczniowie szkoły podstawowej, średniej lub wyższej albo wychowankowie internatu czy domu dziecka. Ale konkretny dobór badanych osób ma na ogół miejsce bezpośrednio po przygotowaniu narzędzi badawczych, czyli - zgodnie z zaproponowanym tu procesem badawczym — podczas czwartego etapu badań.

Warto również jeszcze raz wspomnieć, że z ostatecznym sformułowaniem problemów i hipotez sprzężone są wszystkie kolejne etapy badań pedagogicznych. Toteż konstytuuje ono niejako dalszy przebieg procesu badawczego. Nic więc dziwnego, iż wszelkie niedomagania na tym etapie są z reguły przyczyną niedomagań każdego następnego etapu badań. Dlatego zachodzi pilna potrzeba udzielenia sobie odpowiedzi na pytanie, co naprawdę zamierza się badać i dlaczego, a tym samym na podobne do tamtego pytanie, mianowicie: jakie znaczenie dla teorii i praktyki pedagogicznej może mieć rozwiązanie sformułowanych problemów badawczych, a także potwierdzenie lub brak potwierdzenia postawionych hipotez roboczych. Dopiero otrzymanie odpowiedzi na postawione w ten sposób pytania uzasadnia przejście do pozostałych etapów badań pedagogicznych.

4. Wybór i konstruowanie narzędzi badawczych

Następnym etapem badań pedagogicznych jest przygotowanie odpowiednich narzędzi badawczych, czyli określonej procedury badań. Przygotowanie owej procedury jest równoznaczne z właściwym doborem lub skonstruowaniem metod badawczych - zgodnie z uprzednio sformułowanymi problemami badawczymi i hipotezami roboczymi. Chodzi tu szczególnie o takie metody (także techniki) badań, które spełniałyby podstawowe warunki skutecznego postępowania badawczego, tj. były wystarczająco obiektywne, rzetelne i trafne. Cechy te stanowią główne kryteria wartości poznawczej wszelkich podejmowanych przedsięwzięć badawczych. W literaturze metodologicznej zostały opisane obszernie szczególnie w odniesieniu do badań testowych (G. A. Lienert, 1969).