PICT6294

194 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

Obiektywność badań

Obiektywność metod i technik badawczych wskazuje na stopień niezależności dokonanego badania od różnego rodzaju okoliczności sytuacyjnych, w jakich miało ono miejsce oraz osoby, która je przeprowadziła i przeanalizowała zgromadzony w ten sposób materiał badań. Szczególnie podkreśla się przy tym niezależność wyników badań od osoby badającej i wykorzystującej je celem wyprowadzania wniosków końcowych. Toteż powszechnie uznaje się, iż miarą obiektywności zastosowanej procedury badań jest stopień zgodności pomiędzy końcowymi ustaleniami (wnioskami) dokonanymi oddzielnie przez kilku badaczy lub rzeczoznawców. Chodzi tu o wnioski z materiałów badań przeprowadzonych tym samym sposobem w odniesieniu do identycznego problemu. W związku z powyższym mało obiektywna wydaje się zwłaszcza metoda ankiety lub metoda niedokończonych zdań. W obu przypadkach zgromadzony materiał badań posiada wątpliwą wartość poznawczą, zwłaszcza z uwagi na niedostateczne zobiektywizowanie otrzymanych wypowiedzi. Dzieje się tak wskutek małej, a nierzadko ich znikomej jednoznaczności. To znaczy, że tę samą wypowiedź można zaklasyfikować do różnych kategorii faktów lub zjawisk bez pełnej możliwości jednoczesnego rozstrzygnięcia wątpliwości budzących się przy tego rodzaju klasyfikacji.

Dlatego też celem zwiększenia obiektywności zastosowanych metod badawczych dąży się do odpowiedniego skategoryzowania obserwacji dokonywanych z ich pomocą lub informacji uzyskiwanych od osób badanych. Skategoryzowanie takie, czyli opisana w rozdziale VI operacjonalizacja zmiennych (dobór wskaźników), sprzyja jednoznaczności zgromadzonego materiału badawczego. Polega ono zwykle na uszczegółowieniu pytań skierowanych do badanych osób przez podanie możliwych odpowiedzi, czyli tzw. pytań zamkniętych. Uszczegółowieniu podlegają również zadania, które badacz sam zamierza wykonać podczas badań. Na przykład przed podjęciem obserwacji określonego zjawiska ustala jego poszczególne kategorie, które czyni ważnym przedmiotem swych zainteresowań. Kategorie ustalone przez niego podlegają ściśle określonym kryteriom. Im są one ściślejsze, tym odpowiedź na postawione pytania (lub zadanie) jest łatwiejsza i bardziej jednoznaczna.

Rzetelność badań

Rzetelność metod badawczych - o czym pisano obszerniej w rozdziale poświęconym badaniom ilościowym i pomiarowi w pedagogice - wyraża się w stopniu dokładności pomiaru. Celowo pomija się przy tym odpowie-

dzi na pytanie, czy naprawdę mierzą one to, co zamierzają mierzyć. Innymi słowy, rzetelność metod badawczych określa ich przydatność jako „narzędzia pomiaru niezależnie od tego, co poddawane jest pomiarowi"

(G. Clauss, H. Ebner, 1972, s. 36). Rzetelną nazywamy więc taką procedurę badań, która w możliwie dokładny sposób bada określone zjawisko. To znaczy, że w przypadku jej powtórnego zastosowania po upływie jakiegoś niedługiego okresu czasu prowadzi do możliwie takich samych lub zbliżonych wyników. Jeśli procedura badawcza, którą dysponujemy, pozwala badanym osobom zapamiętać złożone przez nie wypowiedzi, wówczas odpowiednio wydłużamy czas dzielący dwa badania następujące po sobie. Nie można jednak przesadnie wydłużać tego czasu, ponieważ badane dyspozycje lub opinie ulegają często przeobrażeniu wraz z upływem czasu. Ponadto warto pamiętać, iż powtórzenie badań w zasadzie nie powinno obejmować mniej badanych osób niż w poprzednich badaniach. Identyczna zgodność otrzymanych wyników podczas wspomnianych badań dowodziłaby ich rzetelności w maksymalnym stopniu. Ale taka zgodność jest raczej możliwa tylko teoretycznie. W zasadzie badania są rzetelne, gdy różnice pomiędzy rezultatami otrzymanymi w wyniku dwukrotnego ich zastosowania w tej samej klasie szkolnej są mniejsze niż takie różnice pomiędzy różnymi klasami (D. M. Medley, H. E. Mitzel, 1967, s. 250). Toteż, podobnie z resztą jak w przypadku pozostałych kryteriów poprawności metod badawczych, zachodzi konieczność specjalnych obliczeń statystycznych za pomocą współczynników korelacji. Przy ustalaniu rzetelności badań współczynnik korelacji określa stopień zgodności lub niezgodno-śd wyników otrzymanych dzięki zastosowaniu tych badań w niedużym odstępie czasu (G. A. Lienert, 1969, s. 215 i n.).

Trafność badań

Trafność metod badawczych - jak sygnalizowano w rozdziale III - określa stopień dokładności, z jaką mierzą one to, co naprawdę zamierzają mierzyć. Są tym bardziej trafne, im w większym stopniu zostały dostosowane do ścisłego pomiaru określonego przedmiotu badań. Koniecznym zatem warunkiem trafności metod badawczych jest ich rzetelność. Ale nie jest to bynajmniej jedyny warunek. Może się zdarzyć bowiem, że dana procedura badawcza o niskim stopniu rzetelności wykazuje bardzo wysoką trafność. Na przykład określając społeczną pozycję uczniów w klasie szkolnej można określić ją w sposób wysoce trafny, lecz mało rzetelny, co może być spowodowane dokonaniem przez badane osoby niedostatecznej liczby pozytywnych lub negatywnych wyborów. Może również